recensie

“Een stukje aarde” Overleven na het getto van Warschau

“A touch of Earth”, het tweede deel van de jeugdherinneringen uit de 2e wereldoorlog van Janina David beschrijft hoe Janina na haar vlucht uit het getto van Warschau de laatste jaren van de oorlog overleeft door een andere identiteit aan te nemen. Na de oorlog komt langzamerhand het besef, dat haar oude leven voorgoed voorbij is.

“A touch of Earth”

In 1966 verscheen het vervolg op “A square of sky”, getiteld “A touch of Earth” van de Pools Joodse schrijfster Janina Dawidowicz. In de Nederlandse vertaling door Gerard Grasman krijgt het boek de titel “Een stukje aarde”, Jeugdherinneringen uit de 2e wereldoorlog. Het boek beschrijft de lotgevallen van een Joods tienermeisje na haar vlucht uit het getto van Warschau in 1943.

Erich en Lydia

Nadat Janina met de hulp van Erich, een kennis uit haar vroegere woonplaats uit het getto kon worden gesmokkeld, komt zij bij hem en zijn Poolse vrouw Lydia in huis. Erich ontfermt zich als een vader over het meisje. Het echtpaar heeft een slecht huwelijk. Wanneer Lydia de echtscheiding in gang zet, wordt Janina ongewild een speelbal tussen de echtelieden. Lydia chanteert haar man. Zij wil zoveel mogelijk geld en goederen hebben. Zij dreigt ermee Janina te verraden, wanneer haar eisen niet worden ingewilligd.

Nieuwe identiteit

Erich gaat op zoek naar een veiliger adres voor Janina. Zo belandt het meisje in een kloosterkostschool. Janina krijgt een andere identiteit en moet zich een ander verleden inprenten. Voortaan heet ze Danoeta Teresa Markowska, roepnaam Danka. Om niet op te vallen is het zaak dat ze zo snel mogelijk wordt gedoopt en haar communie doet. Ze maakt zich alle katholieke gebruiken zo stiekem en zo snel mogelijk eigen.

Overplaatsing

Wanneer de kans op ontdekking te groot wordt, wordt Janina overgeplaatst naar een ander klooster. Het duurt even, maar dan begint ze zich er echt thuis te voelen.

Op de vlucht

De gevechtshandelingen komen steeds dichterbij. De kloosterlingen besluiten te vluchten naar een klooster buiten de stad. Erg welkom zijn ze daar niet, want ze hebben zelf amper te eten. De vluchtelingen moeten op stro slapen in een kille ruimte. Janina begint aan ondervoeding te lijden. Ze heeft veel last van haar tandvlees en krijgt overal zweren. Toch knapt ze weer op, vooral als ze beter behandeld kan worden.

Erich komt terug, maar er zijn kapers op de kust

Erich die zelf inmiddels een jaar ten onrechte gevangen heeft gezeten, weet Janina op te sporen. Hij neemt haar mee terug naar zijn nu kale huis. Dan duiken een zogenaamde neef en nicht van Janina’s ouders op. Zij beroepen zich erop familie te zijn en willen zich over Janina ontfermen. Erich kan hier niet tegen op. Janina kent ze niet en mag ze niet. Weldra blijken hun bedoelingen ook niet oprecht te zijn. Ze hopen namelijk op een erfenisje. Janina ziet geen andere uitweg dan opnieuw te vluchten.

Terug in Kalisz, de geboortestad van Janina

Eenmaal terug in haar geboortestad Kalisz ontmoet Janina een oom. Hij heeft als soldaat gevochten en de oorlog overleeft. Hij helpt haar om op zichzelf te gaan wonen. Janina gaat ook weer naar school, maar ze kan zich nergens op concentreren. Ze wacht op haar ouders. Pas als zij terug zijn kan ze door gaan met haar leven.

Vervlogen hoop

Een film over de holocaust in de bioscoop opent haar de ogen. Er is geen terugkeer en bovenal er is geen God!

Werken aan een nieuwe toekomst

Ze keert terug naar het zomerverblijf van voor de oorlog. Daar in de natuur komt zij uiteindelijk in het reine met zichzelf. Haar oom oppert het idee om te emigreren naar Australië, een deel van de wereld dat ze niet kent en waar geen oorlog was. Het zou een nieuw begin kunnen worden.

Recensie

Nieuwe identiteit

In het tweede boek met jeugdherinneringen van Janina David wordt duidelijk, dat de strijd om te overleven niet voorbij is na haar redding uit het getto. Janina moet zonder haar familie zien te overleven. Daarbij moet zij zelfs haar Joodse roots, haar houvast verloochenen door als katholiek meisje door het leven te gaan.

Anti-semitisme

De haat tegen de joden in Polen komt niet alleen van de bezetter. Uit de navolgende scene blijkt duidelijk hoe het anti-semitisme in de Poolse maatschappij leeft. Danka is met de andere kloosterlingen gevlucht naar een klooster buiten de stad. De omstandigheden waaronder ze zijn ondergebracht zijn erbarmelijk. Danka is ondervoed, heeft ontstoken tandvlees en zweren op haar handen en voeten. Zuster Blanka deinst voor haar terug en beschuldigt haar van het hebben van schurft.
“… Niet waar! schreeuwde ik verontwaardigd. “Nou en of! Je wast je niet vaak genoeg, daar komt het door! We doen wat we kunnen om jullie reinheid bij te brengen, maar wat mogen we voor hoop koesteren als we tegen de eigenschappen van iemands ras moeten optornen? Het is van de ene generatie op de andere doorgegeven… Jouw volk is altijd smerig geweest en zal het altijd blijven…”.
Strijd na de oorlog
Janina overleeft de oorlog. Haar leven staat echter stil. Zij kan niet gewoon doorgaan zolang haar ouders niet terug zijn. Wanneer ze tot het besef komt, dat haar ouders nooit terug komen vergt het tijd om met zichzelf in het reine te komen en het verdriet een plaats te geven. Pas dan kan ze aan haar toekomst gaan werken. Het is heel goed, dat Janina David ook de emotionele gevolgen van de oorlog beschrijft in haar boek. Met het einde van de oorlog is de strijd van de overlevenden niet voorbij. Dan begint het pas.