recensie

Boekbespreking: Imperium, R. Harris

In 2009 bracht de uitgeverij De Bezige Bij een Nederlandse vertaling uit van Imperium, een roman van de Britse journalist en schrijver Robert Harris. Het verhaal is het eerste uit een trilogie over het leven van de bekende Romeinse advocaat Cicero. “Ongetwijfeld de beste legal thriller van het jaar.” Zo staat er enigszins onverwacht te lezen op de achterflap van het boek Imperium van Robert Harris. Je verwacht immers niet dat het leven van een politicus uit de 1ste eeuw voor Christus dezelfde spanning teweegbrengt als een thriller van pakweg Appie Baantjer. Toch zal doorheen het verhaal blijken dat Cicero’s levensverhaal wel degelijk bol staat van suspense.

Tiro, de slaaf

Het verhaal begint met een kennismaking met de slaaf annex persoonlijke secretaris van Cicero, genaamd Tiro, die eveneens de verteller van het levensverhaal van zijn meester blijkt te zijn. Tiro wekt vrijwel meteen sympathie op, vooral door zijn trouw aan Cicero. Gaandeweg het verhaal wordt de sympathie alleen nog maar groter. Tiro werpt zich op als een slaaf waar menig persoon in die tijd waarschijnlijk van droomde. Niet alleen slaagt hij erin de stortvloed aan woorden die Cicero produceert allemaal precies te noteren met zijn zelf uitgevonden stenoschrift, ook staat hij zijn meester in vele moeilijke momenten bij. Dat laatste zorgt ervoor dat ook Cicero sympathie krijgt voor zijn slaaf. Naar het einde toe vertelt hij zelfs dat hij Tiro meer als zijn tweede broer dan als zijn slaaf beschouwt. Hij belooft hem zelfs zijn vrijheid. Deze persoonlijke band tussen Tiro en zijn meester Cicero stelt ook deze laatste in een beter daglicht. De meeste politici uit die tijd, zoals bijvoorbeeld Crassus, zien hun slaaf als een banaal voorwerp. Het feit dat Cicero zo goed overeenkomt met zijn hulpje toont dat hij anders is dan de andere politici uit die tijd. Hij heeft duidelijk meer respect voor zijn medemens en hij voelt zich erg verbonden met zijn naasten, onder wie ook zijn broer Quintus en zijn neef Lucius.

Na deze korte kennismaking volgt een passage waaruit blijkt dat het beroep als redenaar niet zo vanzelfsprekend was voor Cicero. Hij had namelijk een stotterprobleem en hij was mager gebouwd. Harris vertelt hier in de persoon van Tiro op een luchtige wijze hoe Cicero met behulp van Molo van zijn stotteren probeert af te geraken. Het is verrassend om te lezen welke opdrachten Molo Cicero allemaal laat uitvoeren om hem fysiek sterker te maken.

De rechtszaak tegen Verres

Deze eerste passages vormen echter maar een kleine inleiding op wat daarna komt. Bijna de hele eerste helft van het boek wordt gedomineerd door de rechtszaak tegen Verres. Ten einde raad wordt Cicero opgezocht door Sthenius van Thermae. Hij komt, als vertegenwoordiger van het Siciliaanse volk, Cicero vragen om hen te verdedigen in de rechtszaak tegen Verres, die als gouverneur Sicilië heeft leeggeplunderd. Na enige tijd beslist Cicero om het aanbod aan te nemen, omdat hij de mogelijkheid ziet om zijn populariteit immens te verhogen. Het vooronderzoek en het proces zelf worden uitvoerig beschreven in Imperium. Harris neemt uitgebreid zijn tijd om te tonen welke sluwe trucs Cicero gebruikt om de reputatie van Verres geleidelijk aan te laten afbrokkelen. Ook toont de schrijver dat hij veel historisch opzoekingswerk heeft verricht. De zaak tegen Verres werd al enkele malen beschreven en Harris maakt duidelijk gebruik van deze historische bronnen. De informatie die hij geeft, komt quasi perfect overeen met de werkelijkheid. Niet alleen in dit deel van de roman benadert het verhaal de realiteit, het hele verhaal steunt op waargebeurde feiten. Dit blijkt ook uit de bijlagen van het boek, die vermelden welke bronnen er gebruikt zijn. Toch slaagt de auteur erin dat Imperium geen opeenvolging is van historische gebeurtenissen. Ondanks de vele namen die in het verhaal voorkomen, kan je het toch relatief eenvoudig volgen doordat de belangrijkste namen het meest herhaald worden. Een slimme zet van de auteur.

Spiegel voor de hedendaagse politiek

Halfweg het boek begint dan de opmars van Cicero naar de top van de Romeinse politiek. Hij weet ondanks alle tegenkantingen toch consul te worden. Dit was niet zo verrassend, het werd immers in het begin van het verhaal al min of meer aangekondigd door Tiro. Desondanks slaagt Robert Harris erin om het geheel toch een beetje spannend te houden, vooral door de vele plotwendingen. Nooit kan je raden hoe het verhaal voor de vele personages zal aflopen. Je kon bij momenten moeilijk de politiek van die periode vatten. Omkoperij was in de 1e eeuw voor Christus dagelijkse kost, zo leert Imperium. Zo zou een wet tegen omkoping bij ons meteen aanvaard worden. Indien een persoon vandaag de dag een dergelijke wet niet zou aanvaarden, zou zijn politieke carrière meteen afgelopen zijn. Hij zou immers zelf van valsspelen beschuldigd worden. In die periode kon je, zonder je eigen reputatie te schenden, tegen een wet die omkoping verbiedt, stemmen. Het is ook verbazingwekkend om te lezen hoe de politici naargelang het hen het beste uitkwam, wisselden van kamp. Zo lustten Pompeius en Crassus elkaar rauw, maar toch sloten ze voor hun eigen bestwil een akkoord met elkaar af. Men beseft na dat gelezen te hebben hoe vreemd en zelfs deels hypocriet politiek in elkaar zit, niet alleen in de Romeinse tijd, maar ook in onze huidige samenleving. Wat mij betreft klopt de volgende zin op de achterflap van het boek dan ook volledig: “Als spiegel voor de hedendaagse politiek is er geen gelijke.”

Rome als decor

Wie echter hoopt met Imperium een stilistisch meesterwerk te lezen, komt bedrogen uit. Harris prefereert geen moeilijke taal vol beeldspraak, maar hij kiest voor een eenvoudige taal. Daarmee creëert de auteur mijn inziens de meest passende sfeer. De beschrijving van de omgeving is in het verhaal van ondergeschikt belang. Centraal staan de gebeurtenissen in Cicero’s leven. Spijtig is wel dat de schrijver deze gemakkelijke taal niet altijd even secuur doortrekt. Zo kan een basiskennis van het republikeinse Rome handig van pas komen, als men de krachtverhoudingen tussen de verschillende fracties en functionarissen goed wil begrijpen. De lezer wordt immers overdonderd door verschillende Romeinse termen zoals quaestor, aediel en tribuun. Voor iemand die Latijn studeert, vormen deze termen geen probleem, maar voor iemand anders zou een verklarende woordenlijst misschien wel van pas kunnen komen. Het is duidelijk dat Harris met dit boek niet alleen personen met een voorliefde voor de Romeinse geschiedenis wil aanspreken. Het eigenlijke verhaal – een man die zich een weg wil banen naar de politieke top, maar op veel verzet stuit - zou zich immers ook nu nog kunnen afspelen. Het oude Rome doet in Imperium in feite enkel dienst als decor. Spijtig is dan ook dat een lezer die geen kennis heeft van de Romeinse geschiedenis, zich zou kunnen laten afschrikken door de vele Romeinse termen die gehanteerd worden.

Besluit

Imperium is een boek dat het vooral moet hebben van het interessante verhaal. Taaltechnisch is het geen meesterwerk, maar dat hoort het ook niet te zijn. De taal wordt vooral gebruikt om het verhaal te ondersteunen. Wie met Imperium hoopt een naslagwerk over de Romeinse historie in huis te halen, is eveneens aan het verkeerde adres. In het boek staan wel leuke feitjes en anekdotes, maar het is – gelukkig – nooit een opeenstapeling van historische gebeurtenissen. Kortom, Imperium is een knap voorbeeld van hoe een politieke thriller hoort te zijn: spannend, interessant en zonder te veel franjes.