recensie

Jean Giono: De man die bomen plantte

Als je in de Provence en de Franse Drômestreek veel rondtoert kom je, figuurlijk, ook altijd Franse schrijvers tegen, die hun streek beschreven hebben en daarvoor door de Fransen ook volop gewaardeerd worden. De schrijver Jean Giono is zo'n streekauteur in de goede betekenis van het woord. Zelf waardeer ik, als niet-Fransman en als eco-man, hem vooral om dat ene kleine poetische boekje 'De man die bomen plantte'.

Een citaat

De herder, die niet rookte, haalde een zakje en stortte op de tafel een hoop eikels uit. Hij begon die zeer aandachtig stuk voor stuk te onderzoeken en scheidde de goede van de slechte. Ik rookte mijn pijp. Ik stelde voor hem te helpen. Hij zei me dat hij het alleen moest doen. En inderdaad, toen ik zag met hoeveel zorg hij dat werkje deed, drong ik niet verder aan. Dat was al onze conversatie.

Toen hij aan de goede kant een hoopje vrij grote eikels had, telde hij die uit in groepjes van tien. Terwijl hij dat deed legde hij de wat kleinere of degene die licht gespleten waren nog weer terzijde, want hij bestudeerde ze van heel dichtbij. Toen hij zo honderd volmaakte eikels voor zich had liggen, stopte hij en gingen we slapen.

Het gezelschap van die man bracht rust. De volgende morgen vroeg ik hem toestemming nog een hele dag bij hem te mogen uitrusten. Dat vond hij heel vanzelfsprekend. Of beter gezegd hij gaf me de indruk dat hij door niets gestoord kon worden. Die rust had ik niet absoluut nodig, maar ik was geïntrigreerd en ik wilde er meer van weten. Hij liet zijn kudde los en leidde die naar de weidegrond. Voordat hij vertrok doopte hij het zakje waarin hij de zorgvuldig geselecteerde en uitgetelde eikels gedaan had, in een emmer water. Die man sprak weinig. Dat is gebruikelijk bij hen die eenzaam leven, maar je voelde dat hij zeker was van zichzelf en vol vertrouwen in zijn zelfverzekerdheid.

L' homme qui plantait des arbres is het verhaal van Elzéard Bouffier, die zich na het verlies van zijn gezin terugtrekt in een afgelegen en verlaten deel van de Provençe met wat schapen en een hond. Daar zet hij zich aan zijn levenswerk: het planten van duizenden eikels. Terwijl de jaren vorderen, komt het land weer tot leven. Mensen keren terug vol levenslust, verwachting en blijdschap.

Over dit 'ecologisch' verhaal en zijn schrijver

Jean Giono was een Frans dichter en schrijver, geboren op 30 maart 1895 in Manosque. Hij vond zijn inspiratie vooral in zijn geboorteland de Provence. Daar woonde en werkte hij, daar vond hij de landschappen en personages die zijn boeken stoffeerden en bevolkten. Belangrijke thema's zijn daarbij de onvergankelijke oerkrachten van de natuur en het streven naar een harmonisch landleven, ver van de ontaarding van de grote stad. Daarmee gepaard gaat een, er logisch uit voortvloeiend, pacifisme nog versterkt door Giono's eigen ervaringen als soldaat in de Eerste Wereldoorlog.

Zijn korte verhaal De man die bomen plantte toont deze hoofdthema's in een notedop. De ontstaansgeschiedenis ervan heeft vermakelijke kanten. Giono schreef het op 24 en 25 februari 1953 in opdracht van de Amerikaanse Readers Digest, waarin in die jaren een serie verhalen gepubliceerd werd onder de verzameltitel "The Most Unforgettable Character I've Met". Nadat de redactie zijn bijdrage ontvangen had, ging ze in de Provence op speurtocht om het werkelijkheidsgehalte van het feitenmateriaal te controleren. Dat lukte natuurlijk niet. Weliswaar is Bouffier een in de Provence veel voorkomende naam en bestaat het beschreven gebied tussen Durance en Vaucluse wel degelijk, maar het verhaal berust op fictie. Verontwaardigd wees Readers Digest de plaatsing ervan daarom af. Giono ontving een brief van de redactie waarin hij voor bedrieger werd uitgemaakt!

Dit verhaal kwam de redactie van Vogue ter ore; deze had meer ervaring met literair werk en publiceerde het in maart 1954 onder de wat opmerkelijke titel "The man who planted hope and grew happiness". Giono zelf had zijn verhaal titelloos ingestuurd, omdat het onder de eerdergenoemde verzameltitel zou vallen. De titel die het verhaal nu draagt, kreeg het van Giono's dochter Aline, die na zijn dood zijn verzameld werk bezorgde. Het verhaal is gebaseerd op een jeugdherinnering van de auteur, die elders vertelt hoe hij in zijn jeugd met zijn vader ging wandelen en hoe deze altijd een zakje eikels bij zich had om op strategische plekjes in het wijde land hier en daar een eik te planten om het landschap voor later te verfraaien.

Giono schreef twee versies van het verhaal. In de eerste versie trekt de herder zich op hoge leeftijd in het bejaardentehuis terug, waar hij een eenvoudige kamer betrekt met uitzicht op de door hem geplante bossen. Hij geniet van de aanblik daarvan: de man heeft het uitsluitend en alleen voor zichzelf gedaan, zonder dat er over maatschappelijke neveneffecten gerept wordt. De tweede versie is minder "anarchistisch" en moralistischer.

Het verhaal werd in vele talen vertaald en Giono schonk het publicatierecht in vele landen aan natuurbeschermende en ecologische bewegingen. Het verscheen voor de eerste maal in Nederlandse vertaling van Ernst van Altena in 1988 met houtsneden van Michael McCurdy.

Andere romans van Giono

• Colline – Grasset – 1929
• Un de Baumugnes – Grasset – 1929
• Naissance de l'Odyssée – Editions Kra - 1930
• Le Grand Troupeau – Gallimard - 1931
• Jean le Bleu – Grasset – 1932
• Solitude de la pitié – Gallimard 1932
• Le Chant du monde – Gallimard – 1934
• L'eau vive – Gallimard – 1943 (Rondeur des Jours et l'Oiseau bagué -1973)
• Fragments d'un paradis – Déchalotte – 1948
• Mort d'un personnage – Grasset – 1949
• Les Âmes fortes – Gallimard – 1949
• Les Grands Chemins – Gallimard – 1951
• Le Hussard sur le toit – Gallimard – 1951
• Le Moulin de Pologne – 1952
• L'homme qui plantait des arbres – Reader's Digest – 1953
• Le Bonheur fou – Gallimard – 1957