recensie

Boekrecensie: Bitters Bruid, een koloniaal huwelijksdrama in

Leonard Blussé schreef het boek Bitters Bruid als sinoloog/historicus, verbonden aan de R.U. Leiden. Deze biografie over Joan Bitter geeft een levendige voorstelling van de situatie in Batavia, tijdens de Gouden Eeuw.

Leonard Blussé

Als historicus en sinoloog aan de Universiteit Leiden heeft hij reeds heel wat publicaties op zijn naam staan. Hij is geen romanschrijver, maar hij beweert zelf wel een echte verteller te zijn. Bitters Bruid is dan ook een biografie en een historische beschrijving van een stuk gelopen huwelijk tijdens de Gouden Eeuw. Enkele ndere werken van zijn hand zijn “Tribuut aan China. 400 jaar Nederlands-Chinese betrekkingen (1988) en “Retour Amoy, Anny Tan – Een vrouwenleven in Indonesië, Nederland en China” (2000).

Joan Bitter

Wanneer je het boek begint te lezen, ben je meteen verrast over hoe diep men kan graven in het persoonlijke leven van één specifiek persoon. Uiteraard koos Blussé niet zomaar iemand uit, maar vond hij in zijn zoektocht personen die uitzonderlijk veel informatie over hun leven hebben nagelaten.
Joan Bitter kende als advocaat in zijn thuisland niet veel succes. Reeds vanaf het begin leren we hem kennen als iemand met een moeilijk, opvliegend karakter. Toch werd hij benoemd als lid van de Raad van Justitie in Batavia. Daarom verhuisde hij met zijn familie naar het verre Indië.
Reizen per schip was toen helemaal anders dan wat men nu ervaart. Tijdens deze reis verloor hij zijn vrouw, Bartha Eygels. Eenmaal aangekomen zocht hij meteen naar een vrouw. De beweegredenen zijn duidelijk. Zijn ouders hadden een heel groot gezin, waardoor zijn nalatenschap, na onderverdeeld te zijn over al de kinderen, niet veel meer voorstelde. Als advocaat was Bitter nooit succesvol geweest, en had hij het financieel moeilijk. Erger nog, hij had schulden.
Tijdens zijn zoektocht leerde hij uiteindelijk Cornelia van Nijenroode kennen.

Cornelia Van Nijenroode

Opnieuw word je meteen verrast door de diepgang van de informatie die men heeft gevonden. Blussé heeft bewust meer over haar geschreven om de situatie in Japan en Indië duidelijker te maken en om ons meer inzicht te geven over de status van de vrouw in deze periode.
Eerst leren we de moeder van Cornelia kennen, die de opperkoopman Van Nijenroode huwde. Als lid van de VOC was het officieel verboden om aan privé handel te doen, maar de verdienste was dikwijls zo laag dat veel mensen ertoe gedwongen werden. Bovendien was het zo lucratief dat men er wel degelijk fortuinen kon vergaren. Van Nijenroode overleed echter, en een groot deel van zijn fortuin werd in beslag genomen, omdat alles netjes genoteerd, en geïnventariseerd was. De situatie in Japan veranderde, de rechten en privileges van de Nederlanders werden ingetrokken, en velen moesten het land verlaten, zo ook de dochters van Van Nijenroode, Cornelia en Hester. De weduwe kon echter blijven, omdat zij reeds hertrouwd was met een Japanse man.
De twee dochters werden naar Batavia verscheept. Daar huwde Cornelia Pieter Cnoll, boekhouder en een welstellend man. Samen hebben ze uiteindelijk 10 kinderen gehad, maar Cornelia heeft ze allemaal overleefd. In deze tijd was de kindersterfte dan ook zeer hoog. Cornelis is de enige die de volwassen leeftijd heeft bereikt. Pieter Cnoll, har man, werd ziek, en stierf in 1672. De nalatenschap werd aan Cornelia toegewezen.

Cornelia en Joan

Dan zijn we op het punt gekomen waarop Joan Cornelia elkaar leren kennen. Hij leek op het eerste zicht een zeer goede partij voor haar te zijn. Zij had misschien wel een fortuin, maar haar status was niet in verhouding met haar vermogen. Haar status als alleenstaande vrouw was in deze tijd zeer laag. Dankzij een huwelijk met een vooraanstaande man, zou ze zich opnieuw in hogere kringen kunnen begeven. Aanvankelijk gebeurde dit ook.
Reeds in het huwelijkscontract is te zien dat hun huwelijk een echt verstandshuwelijk is geweest. Romantiek is er nauwelijks aan te pas gekomen. Als snel werd duidelijk hoezeer Joan Bitter op het fortuin van Cornelia aasde. Zij had het echter snel door.
De juridische strijd
De vrouw had in deze Gouden Eeuw nauwelijks tot geen rechten. Vaak wordt beweerd dat de Nederlanden een lichte uitzondering op de regel vormen omdat er iets losser met de regels omgesprongen werd, ten voordele van de vrouw. Wanneer je de omschrijving van een juridische strijd van 15 jaar lang doorleest, dan kom je tot de bevinding dat in het geval van Cornelia, dit duidelijk een vorm van “wishfull thinking” is. Ware het niet dat zij persoonlijk heel wat connecties had, en dat Joan Bitter zelf een aantal flaters begaan heeft, dan was het naar alle waarschijnlijkheid erger voor haar afgelopen dan het in dit boek beschreven staat.

Mijn mening

Het is duidelijk dat de gender gerelateerde studies hun invloed doen gelden op de wetenschappen. Dit boek is een bewijs van het belang van deze studies. Door uit te gaan van het standpunt van de vrouw, en haar positie in de geschiedenis en in de cultuur te onderzoeken, komt men meteen tot een heel andere voorstelling. Uiteraard blijft het maar een voorstelling, we kunnen de geschiedenis niet letterlijk oproepen, maar het beeld wordt toch verfijnd.
Het boek is prachtig geschreven, omdat ondanks de op zich saaie informatie over de rechtsgang, en juridische problemen, alles wordt omkaderd door achtergrondinformatie die het juist boeiend maakt. Bovendien is het in zo'n vorm geschreven dat het mogelijk is om ons in de situatie in te leven. In verschillende passages is het bijna benauwelijk herkenbaar met de situatie van vandaag.

Gegevens

Titel : Bitters Bruid : Een koloniaal huwelijksdrama in de Gouden Eeuw
Auteur : Leonard Blussé
Uitgeverij : Balans
ISBN : 90 5018 353 0