recensie

De Thuiskomst - boek van Anna Enquist

Anna Enquist schreef in 2005 het boek De Thuiskomst, over Elizabeth Cook en haar man, de ontdekkingsreiziger, James Cook. De Thuiskomst is een historische roman die de lezer meeneemt naar de 18e eeuw, de eeuw van de grote ontdekkingsreizen van kapitein Cook. Het boek werd genomineerd voor de NS Publieksprijs en won de Prix du Livre Corderie Royale, een Franse literaire prijs. Het boek gaat meer over Elizabeth dan over James Cook. De Thuiskomst slaat op de thuiskomst van de ontdekkingsreiziger: Elizabeth wacht heel veel en heel lang, zolang totdat het niet meer hoeft. En daarna wacht ze nog langer, op haar eigen 'eeuwige thuiskomst.'

Het boek waarin je blijft lezen

• De Thuiskomst
• De opdracht
• James Cook
• Elizabeth Cook
• Zeevaartschool en violist
• Admiraliteit en orkaan
• Journaals en Hawaii
• Anna Enquist

De Thuiskomst

De titel van het boek slaat op de thuiskomst van de legendarische ontdekkingsreiziger James Cook. Elizabeth wacht op de thuiskomst van haar man. Cook was soms jaren achtereen op zee, op zoek naar verre eilanden of doorgangen voor de scheepvaart. Elk vertrek en elke thuiskomst brachten grote veranderingen teweeg in het leven van Elizabeth. Die thuiskomst is beschreven vanuit het perspectief van de wachtende, zelfstandige, hopende, verlangende, droevige, verliefde en rouwende vrouw. De thuiskomst wordt ook door James Cook zelf opgeschreven in het journaal van zijn laatste grote reis. Dan gaat het over de dood. Hij schrijf op het laatstt: “Nog enkele ogenblikken en dan zal de steen mijn hoofd raken, het mes mijn rug openrijten; nog even en ik val verlost mijn toekomst in om waarlijk thuis te komen.” Het boek is een historische roman die over dood, verdriet, verlangen, zeevaart, de ontdekkingsreizen en de zelfstandigheid van de vrouw van de ontdekkingsreiziger gaat.

De opdracht

De Thuiskomst is opgedragen aan Wouter, zoon van de schrijfster. In het nawoord bedankt ze vele personen die haar hebben geholpen met de totstandkoming van dit boek. Door hun bibliotheek over James Cook ter hand te stellen, bijvoorbeeld, of door de manuscripten te lezen en commentaar te leveren. De bijdrage van Wouter was die van geïnteresseerde volger van de vorderingen. Hij informeerde vrijwel dagelijks naar haar werk en las, net als Enquists man Bengt, het manuscript. Van deze twee naasten kreeg ze de bevestiging dat ze met iets goeds bezig was. Haar dochter Margit wordt ook in het nawoord genoemd. Margit kan ze niet meer bedanken, schrijft Enquist. Margit verongelukte, maar ze leefde nog toen Enquist haar plannen voor het boek uit de doeken deed, en leefde mee. Margit belde haar moeder bijvoorbeeld om te melden dat er een berichtje over kapitein Cook in de krant stond. “Het besef dat zij weet had van mijn plannen en daar nieuwsgierig naar was heeft mij geholpen om door te zetten,” schrijft Anna Enquist in januari 2005.

James Cook

Voor in het boek staat het motto: “I, who had ambition not only to go further than anyone had been before, but as far as it was possible for man to go, was not sorry at meeting with this interruption, as it relieved us.” James Cook (1728-1779). Het boek is weliswaar vanuit het perspectief van Elizabeth geschreven, de lezer leert desondanks veel over James Cook, over zijn drijfveer om nieuwe werelden te ontdekken en nieuwe ontdekkingen wereldkundig te maken. Uit het motto klinkt verzoening met de finale thuiskomst, de dood. Het klinkt zelfs alsof Cook blij is om te sterven.

Elizabeth Cook

Het boek begint met Elizabeth Cook, die haar huis klaarmaakt voor de thuiskomst van haar man. De tafel moet leeg zijn, want daar komen de papieren van James op te liggen als hij eenmaal thuis is. James en Elizabeth hebben dan drie kinderen: Jamie (James), Nat (Nathaniel) en Ellie (Elizabeth). Als James weer op reis gaat, wordt tijdens zijn afwezigheid Joseph geboren. De vader zal dit kindje nooit leren kennen, want hij overlijdt na de geboorte. Het duurt drie jaar eer James weer thuiskomt en in die tussentijd verongelukt kleine Elly. Het is het allergrootste verdriet van de moeder, en de schuldgevoelens en rouw om dit kind spatten van de bladzijdes. Een half jaar na thuiskomst vertrekt James wederom voor een lange reis en terwijl hij de oceanen doorkruist wordt George geboren. Ook dit kindje sterft. Elizabeth wacht weer op de thuiskomst van haar man. Ze gaat om met Hugh Palliser, een oude zeeman, en de twee worden verliefd op elkaar, maar geven er niet aan toe.

Zeevaartschool en violist

Als James na zijn tweede grote reis thuiskomt belooft hij niet meer te gaan reizen. Hij krijgt werk aan de wal. Elizabeth en James krijgen nog een kind: Hugh, genoemd naar de man waar Elizabeth heimelijk verliefd op is. Het kind wordt Benny genoemd en Elizabeth kan maar geen band met hem opbouwen. Ze had een meisje verwacht en had liever een meisje gewild. Jamie gaat naar de zeevaartschool en voelt zich daar thuis. Nat is een muzikant, hij speelt viool en ziet op tegen de zeevaartschool, waar ook hij naartoe gaat.

Admiraliteit en orkaan

James gaat toch weer naar zee, tot grote teleurstelling van Elizabeth. Na jaren wachten krijgt ze een brief van de admiraliteit dat haar man al meer dan een jaar dood is. Hij is omgebracht op Hawaii, onder omstandigheden die lang geheim blijven. Elizabeth verliest al haar kinderen en wordt zelf heel oud. Nat wil viool gaan studeren, maar sterft op de laatste reis die hij maakt ter nagedachtenis aan zijn vader. Het schip komt in een orkaan terecht en iedereen verdrinkt. Elizabeth is daarna een tijd lang helemaal van de wereld. Benny wil dominee worden en gaat theologie studeren, maar hij sterft aan koortsaanvallen. Dan is er alleen nog Jamie. Hij sterft een jaar na Benny, als hij 30 jaar oud is, bij een ongeluk op zijn schip.

Journaals en Hawaii

Elizabeth krijgt nog geschriften in handen waaruit blijkt dat James Cook in de laatste periode van zijn leven een wrede man was die gruwelijke lijfstraffen, zoals het afsnijden van oren, uitvaardigde. Het laatste deel van zijn leven gedroeg hij zich raar en uit zijn journaal blijkt dat hij uitzag naar de dood. Hij had de noordelijke doorvaart niet gevonden en was daarin waarschijnlijk teleurgesteld. Hij stierf op Hawaii. Elizabeth verbrandt de laatste geschriften met alle geheimen. Zij sterft oud en eenzaam, zonder man en kinderen. Ze wordt 94 jaar en overleeft haar langstlevende zoon 41 jaar.

Anna Enquist

De schrijfter van het boek is Anna Enquist, pseudoniem van Christa Widlund-Broer (1945). Ze studeerde piano en psychologie en heeft in beide vakgebieden gewerkt, maar begon ook meteen te schrijven. Muziek speelt een belangrijke rol in De Thuiskomst. Enquist heeft tientallen poëziebundels en romans op haar naam staan en won er diverse literaire prijzen mee.

Bengt Widlund

Enquist is getrouwd met Bengt Widlund, een Zweedse cellist. Ze kregen twee kinderen, Margit en Wouter. Margit verongelukt in 2001 op de Dam in Amsterdam. Het verdriet om de dood van haar dochter is in De Thuiskomst terug te vinden in de dood van Elly, het dochtertje van Elizabeth en James dat op kleuterleeftijd wordt overreden door paard en wagen. Margit werd overreden door een vrachtauto. Het gemis van Elly loopt als een hartverscheurende rode draad door het boek heen.

Historische roman
Om de historische roman te kunnen schrijven heeft Enquist zich grondig ingelezen in de lotgevallen van James Cook en Elizabeth. Het levert een prachtig boek op dat droevig en interessant tegelijk is. James en Elizabeth waren 17 jaar elkaars echtgenoten. Van die 17 jaar bracht James niet meer dan 4 bij zijn vrouw door. Al die andere jaren zat hij op zee en moest Elizabeth het alleen zien te redden. De historische feiten zijn door het persoonlijke verhaal heen geweven, zodat we veel leren over de ontdekkingen van James Cook en zijn betekenis voor de wereld. We leren bijvoorbeeld over het inzicht dat Cook had in het verband tussen eten van groente en fruit en gezondheid. Hij introduceerde zuurkool als bron van vitamine c om aan boord de scheurbuik het hoofd te bieden. Daarnaast krijgen we een inkijkje in het huiselijke leven van de kapitein en vooral in dat van zijn vrouw. De manier waarop het leven van Elizabeth is beschreven en de manier waarop we mee kunnen leven met haar vreugde en verdriet, doet vergeten dat het verhaal zich een paar eeuwen geleden afspeelt. Het verdriet om de dood van een kind is universeel, dat heeft Enquist heel goed over kunnen brengen met deze roman. Elizabeth is een bekende geworden, een vrouw die wacht op de thuiskomst van haar man, tot die niet meer thuiskomt en ze ook al haar kinderen heeft verloren en oud sterft zonder de zegen en troost van kleinkinderen.

Titel: De Thuiskomst

• Auteur: Anna Enquist
• Uitgever: Arbeiderspers
• Jaar van uitgave: 2005
• Aantal bladzijdes: 415
• Gelezen 15e druk 2007
• ISBN 978 90 295 6489 2

Lees verder

• Pitcairn Eilanden – eilanden in de Stille Zuidzee