recensie

Adriaan van Dis - Tikkop

Tikkop, de titel zegt het al. Het is een goedkope Afrikaanse drug, een van de vele problemen in het hedendaagse Zuid-Afrika. Mulder had nooit gedacht dat al zijn werk zo zinloos zou zijn. Dit is wel zo ongeveer het thema van het boek, de deprimerende situatie waar dit land in zit, ondanks al het werk in vroegere tijden. De frustratie van Mulder, die, hoe graag hij het ook wil, geen wezenlijk verschil kan maken.

Het hoofdpersonage

Adriaan van Dis heeft niet zomaar zijn hoofdpersoon gekozen, een uitvergroting van enkele van zijn eigen karaktertrekken. Ook het land waar hij over praat is een plaats voor hem bekend, het verhaal is semi-autobiografisch. Mulder keert terug naar Zuid-Afrika en ontmoet daar zijn jeugdvriend Donald, die zelf in Zuid-Afrika woont. Hij wil tussen de mensen van het land wonen, maar zijn vriend laat dit niet toe. Het is te gevaarlijk. Mulder belandt in een ‘witte wijk’, een wijk vol rijke, maar terecht bange burgers. Een wijk met drie rijen prikkeldraad rondom de huizen met dubbele sloten, die ondanks dat toch hun bezittingen niet prijsgeven. Alle laptops zijn keurig opgeborgen in de wasmachines.

Het verhaal

Samen met zijn vriend Donald haalt Mulder herinneringen op, zijn vroegere zelf komt weer tot leven. Hij was een van de goede geesten die Zuid-Afrika hadden geholpen in de Apartheid, vooruitkijkend naar het betere leven. Nu beseft hij dat dat ‘betere leven’ nooit gekomen is. Er heerst armoede, de kloof tussen arm en rijk is groeiend en de regering geeft niet om zijn burgers. Visrechten zijn verkwanseld en de bevolking leeft in continue onzekerheid over leven en dood. Mulder kan het niet aanzien, hij wil nog steeds het land ‘redden’, juist nu al die herinneringen in zijn hoofd ronddolen. Het kan niet, ze willen hem niet. Er is niets dat hij kan doen. Mulder wordt verscheurd door onmacht. Uit wanhoop probeert hij een verslaafde Zuid-Afrikaan te helpen, maar dit doet hij eigenlijk alleen om zijn eigen schuldgevoel niet te hoeven voelen.

Adriaan

De stem van Mulder is eigenlijk de stem van de schrijver. Een verhaal met interessante details, ook over de cultuur van het land, maar met de nadruk op de problemen daar. Het hele boek dient eigenlijk om deze boodschap te verkondigen. Al is het enigszins pessimistisch, aangezien Mulder uiteindelijk niet meer gelooft dat het land nog een toekomst heeft, het boek mist zijn doel zeker niet.

Het boek

De verhaallijn van het boek is enigszins onsamenhangend, want de nadruk wordt gelegd op de beschrijvingen van de cultuur en karakters. Er zit wel een aardig plot in het boek, maar dat is zeker niet waar het om draait. Interessant zijn de prachtige stukjes Zuid-Afrikaans en de typische manier van schrijven van Adriaan van Dis. De personages zijn ongrijpbaar, zoals in elk van zijn boeken. Er is een opmerkelijke persoonlijkheidsontwikkeling van Mulder door het verhaal heen. Waar hij aan het begin vol idealen stond, ‘verbood hij zichzelf nog langer moreel verontwaardigd te zijn. Je moest mensen nemen zoals ze zijn en met verbazing naar ze kijken. Afstand uit liefde. Niet jouw waarde aan een ander opleggen.’ Niet dat Adriaan van Dis het uiteindelijk kan laten zijn mening over de gang van zaken eens duidelijk te laten horen, wat in feite dus ook het bereikte hoofddoel van het boek was. Daar staat hij op het vliegveld, horend hoe een blanke een nare opmerking over de zwarte Zuid-Afrikanen maakt.
‘Zijn hand werd een vuist, een vuist bereid een gutsmes te omklemmen, een bijbel mee uit te hollen en er een kneedbom in te stampen.’

Uitgeverij Augustus - ISBN 978 90 457 0552 1