recensie

Bomans: Pieter Bas

Godfried Bomans was lang een populaire en veelgelezen schrijver. Tal van boeken en verhalen met een humoristische inslag verschenen van zijn hand, waarvan één ook is verfilmd: Erik, of het klein insectenboek. Maar er is nog een ánder bekend boek van Bomans: Pieter Bas, memoires of gedenkschriften van minister Pieter Bas. Een humoristisch boek, dat met een glimlach de draak steekt met de statige memoires die van allerlei grootheden verschijnen.

Over Bomans

Godfried Bomans werd op 2 maart 1913 in Den Haag geboren, als zoon van Johannes Bomans en Arnoldina Reynart. Omdat vader Jan Bomans in Haarlem een advocatenpraktijk begon, verhuisde het gezin naar Haarlem. Godfried heeft zich daardoor altijd Haarlemmer gevoeld. Vader Bomans was ook actief in de politiek en zat in de Tweede Kamer namens de Roomsch-Katholieke Staatspartij, de voorloper van de Katholieke Volkspartij (KVP), een van de partijen die in 1981 opgingen in het tegenwoordige CDA. Na de periode in de Tweede Kamer was vader Jan Bomans ook nog gedeputeerde van de provincie Noord-Holland. De politieke activiteiten van zijn vader moeten de jonge Godfried geïnspireerd hebben bij zijn literaire werk.

Jeugd, opleiding

Al op de middelbare school raakte Bomans geïnteresseerd voor literatuur en publiceerde hij zijn eerste korte verhalen in studentenbladen en literaire tijdschriften. Van 1933 tot 1939 studeerde hij Rechten aan de Universiteit van Amsterdam, om in 1939 als student Wijsbegeerte in Nijmegen verder te gaan.

Carrière

In december 1936 verscheen De memoires of gedenkschriften van minister Pieter Bas, drie jaar later zijn bekendste werk: Erik of het klein insectenboek. Bomans schreef veel columns, vaak licht ironisch en humoristisch. Nationale bekendheid kreeg hij via de televisie, waarin hij op markante wijze in programma's meewerkte. Bekend is o.a. Kopstukken (waarin op vragen van kijkers op geheel eigen wijze een humoristisch antwoord kwam), en Bomans in triplo (waarin Bomans een openhartig gesprek heeft met een broer en een zus, die beiden in het klooster leefden). Hoewel Bomans een kenner was van het werk van Charles Dickens is een biografie, die door iedereen verwacht werd, uitgebleven. Bomans overleed in 1971 aan de gevolgen van een hartaanval.

Pieter Bas

In Memoires of Gedenkschriften van Minister Pieter Bas laat Bomans de politicus Pieter Bas, later minister van onderwijs, aan het woord. Pieter Bas beschrijft vooral zijn jeugd. Bomans wijst er zelf fijntjes op, dat alles wat in memoires van een staatsman dient te staan in dit boek ontbreekt. De aantekeningen van Bas over die periode zouden goeddeels ontbreken. Bomans beschrijft het burgerlijke maar ook het politieke milieu, zoals hij dat had leren kennen door de politieke activiteiten van zijn vader, en stelt dat met lichte spot vol humor aan de kaak. Bomans plaatst het leven van Pieter Bas tussen ongeveer 1850 en 1936. Uiteraard heeft er nooit echt een minister Pieter Bas van onderwijs bestaan.

Taalgebruik

Pieter Bas is gepubliceerd in 1936. Het taalgebruik is van de eerste jaren van de twintigste eeuw en doet ons daarom nu ouderwets aan, maar is voor de moderne lezer nog steeds goed leesbaar. De humor van Bomans maakt gelukkig veel goed. Grappig dat Bomans soms wat formeler taalgebruik hanteert voor alledaagse dingen, waardoor het een humoristische en soms licht spottende lading krijgt. Door het taalgebruik krijg je wel een goed beeld van het gedachtegoed, het milieu van de tweede helft van de negentiende eeuw. Veel is sindsdien veranderd, maar veel is ook nog verrassend hetzelfde gebleven.

Perspectief

Het boek is opgebouwd uit memoires van Pieter Bas. Bomans stelt zichzelf voor als de redacteur die de aantekeningen van Bas ordent en aan de lezer presenteert. Hierdoor treden twee vertellers op:
Pieter Bas, die vanuit een ik-perspectief zijn memoires vertelt, en Bomans, die enerzijds een ik-perspectief hanteert als hij zichzelf als redacteur presenteert, soms een hij-perspectief als voor bepaalde passages notulen, krantenberichten, e.d. over Pieter Bas worden aangehaald.

Personages

In het boek treden heel wat personages op, die in de jeugd van Pieter Bas een rol hebben gespeeld. De belangrijkste twee zijn natuurlijk Pieter Bas zelf, en Rob Delsing.

• Pieter Bas. Hij is de hoofdpersoon van het boek, een round character. In het boek krijgt Pieter Bas steeds meer vorm, steeds meer bijzonderheden worden aan het figuur toegevoegd. We volgen Pieter vooral vanaf de wieg tot het moment van afstuderen. Enkele passages uit de rest van zijn leven zijn als supplement toegevoegd.
• Rob Delsing. Als Pieter Bas naar de middelbare school gaat, komt hij terecht op de Latijnse school. In een hoger jaar zit daar Rob Delsing, die de jonge Pieter onder zijn hoede neemt. Delsing heeft een goede reputatie op school, heeft overal verstand van, doet overal aan mee, en is vooral een expert als het om vrouwelijk schoon gaat. Delsing voorziet iedereen, waaronder ook Pieter Bas, van de noodzakelijke adviezen om de dames geïnteresseerd te krijgen. Kortom, een onmisbare vriend, steun en toeverlaat.

Locatie

Bomans laat Pieter Bas geboren worden in Dordrecht. Omdat in het boek vooral de jeugd van Bas aan bod komt, speelt het boek zich grotendeels in Dordrecht af en in Leiden, waar Pieter Bas studeerde. Op het eind van het boek komen enkele passages voor die zich in andere plaatsen afspelen, bijvoorbeeld in Den Haag (Tweede Kamer), Brielle en in Gouda, waar Bas enige jaren burgemeester zou zijn geweest. Grappig is het natuurlijk, dat hoewel Pieter Bas een gefingeerd karakter was er in Gouda enkele gevelstenen zijn onthuld (in 1960 en 1964), die herinneren aan het verblijf van Pieter Bas in Gouda. Beide gevelstenen zijn, uiteraard, door Bomans zelf onthuld, met toespraken geheel in Bomans-stijl.