Documenten van de schepengriffie als hulp voor genealogen

Bij genealogische opzoekingen komt men vroeg of laat te staan voor de beperkingen van de beschikbare documenten. De kerkregisters bieden soms te weinig informatie om conclusies te trekken. In dergelijke gevallen kan het consulteren van de schepengriffie bijkomende informatie opleveren. We geven een aantal voorbeelden hiervan. De moeilijkheid daarbij is vaak het handschrift. Gelukkig worden er in deze documenten vaak standaard formules gebruikt wat ons kan helpen bij het ontcijferen. De in de voorbeelden vermelde, nu in onbruik geraakte woorden, worden kort verklaard.

Mogelijkheden van de documenten van de schepengriffie

Ondanks de talloze oorlogen, vernielingen, branden, tijd en ongedierte blijven er toch nog massa's documenten over die ons kunnen helpen in onze zoektocht naar ons verleden. Er zijn, gelukkig maar, vaak kopieën gemaakt. We gaan daarbij even voorbij aan de mogelijkheid dat er ook 'valse' of 'vervalste' documenten in gesmokkeld werden. De documenten van de schepengriffie bevatten verschillende typen documenten, overdrachten van eigendomsrechten bij koop, schenking, erfenissen, officieel maken van leningen, bevriezen van eigendommen in afwachting van ene uitspraak voor de rechtbank en zo meer.

Erfenissen

De afspraken gemaakt bij erfenissen en geformaliseerd in zogenaamde 'scheijdinge en deijlinge' bieden een rijke bron aan informatie wanneer de kerkregisters te kort schieten of verloren zijn gegaan. Maar zelfs als de informatie betreffende de ouders, de broers en de zusters wel bekend is levert het toch interessante informatie over beroep, bezit, en mogelijke woonplaats.
Dergelijke documenten beginnen met de aanduiding van de overledene. Na de opsomming van de zetelende schepenen volgt een opsomming van de verschillende belanghebbenden, erfgenamen of hun voogden (momboirs) en tenslotte de opsomming van de geërfde goederen.

Verkopen

Ook documenten betreffende verkopen volgen een meestal vast schema. In de aanhef staat de naam van degene die de eigendom verwerft. Het document zelf start ook met de opsomming van de zetelende schepenen en meier. Meestal volgt dan de naam of namen van de verkoper(s), de omschrijving van het goed, de ligging, een afgesproken bedrag, een hele reeks vaste formuleringen en uiteindelijk de namen van de nieuwe eigenaars. In een aantal gevallen worden ook voorafgaande documenten, opgemaakt bij notarissen, opgenomen in de formalisering van de verkoop voor de schepengriffie. Tot slot wordt ook de datum en de griffier vermeld. Vooral over de familie van de verkopers valt hieruit te leren.

Schenking

Een schenking wijkt weinig af van een verkoop. Het kan gelijkaardige informatie bevatten. Meestal zal er ook een reden vermeld worden. Meermaals is het de bedoeling om een zoon de middelen ter beschikking te stellen om te voldoen aan de vereisten om priester te worden. Een enkele maal gaat het er om een dochter een gelijkwaardig erfdeel te bezorgen als haar gehuwde zusters ontvingen.

Verzoekschrift

Ook verzoekschriften, gericht tot de schepenen bevatten soms interessante informatie die moeilijk elders te vinden is. Zo vonden we in een vraag om een bijkomende lening af te sluiten op eigendommen die behoren tot de erfenis van nog minderjarige wezen, informatie over de plannen van de oudste zoon om zich in Mechelen te vestigen.

Lichten van een rente

Bij het lichten van een rente gaat het er om een bepaald kapitaal te lenen tegen een vastgestelde rente en looptijd. In vele gevallen wordt er in het document ook aangegeven welke eigendommen 'gehypothekeerd' worden. Afzonderlijke documenten geven aan wanneer het kapitaal terugbetaald is. In een aantal gevallen wordt dit aangegeven in de marge. Het gaat niet altijd om personen in moeilijkheden.

In onbruik geraakte woorden

• Collatie: vergelijking van geschriften met de oorspronkelijke documenten, samenvatting.
• Momboir: voogd. Voor getrouwde vrouwen is de man de voogd, voor wezen wordt in regel een vaderlijke en een moederlijke voogd aangesteld.
• Propre: eigen, in eigen persoon, afkomstig uit het Frans
• Sieur: uit het Frans afkomstig, heer.
• Staeck: een belanghebbende partij, veelal gebruikt bij de verdeling van nalatenschappen. Let op de verwantschap met het Engelse, en tegenwoordig veel gebruikte, 'stakeholder'.