Genetische genealogie

Het papieren spoor voor stamboomonderzoek loopt vroeg of laat dood. Maar tegenwoordig hoeft dat niet meer het einde van de zoektocht te betekenen. Als de papieren bronnen van onze familiegeschiedenis opdrogen, dan kan er toch verder gezocht worden, dankzij DNA testen. Het DNA, de genetische code, is als een levend boek waarin onze familiegeschiedenis geschreven staat. Dankzij de nieuwste technieken kan het gelezen worden.

Papieren bronnen drogen op

Vroeger was het moeilijk om via stamboomonderzoek verder terug in de tijd te gaan dan rond 1811. Toen werd de Burgerlijke Stand ingevoerd. Veel historische documenten van voor die tijd zijn verloren gegaan. In de doop-, trouw- en begraafboeken die wel bewaard zijn gebleven, is het vaak moeilijk om de juiste voorouders te vinden. Dit komt doordat de meeste mensen nog geen familienaam hadden.
Afstammelingen van adellijke families konden vaak verder terug in de tijd komen met hun stamboomonderzoek. Maar uiteindelijk drogen de historische bronnen voor hun onderzoek ook op.

Ontrafeling van het menselijke genoom

Sinds 1990 werkten wereldwijd duizenden wetenschappers mee aan het Human Genome Project, dat zich erop richtte om het eerste volledige menselijke genoom te ontcijferen. In 2003 was dit project eindelijk klaar en werden de resultaten ervan gepubliceerd. Het langdurige project kostte, met de technieken van toen, honderden miljoenen dollars. Maar in korte tijd werden de technieken om DNA af te lezen steeds sneller en goedkoper. Er wordt hard gewerkt om een test te ontwikkelen waarmee een compleet menselijk genoom voor $1.000 in kaart gebracht kan worden: het zogenaamde duizend-dollar-genoom.

Genetische Genealogie: stamboomonderzoek m.b.v. een DNA test

Intussen bieden verschillende commerciële bedrijven al wel testen aan waarmee klanten een deel van hun genoom in kaart kunnen laten brengen. Het bedrijf met de grootste DNA database ter wereld is Family Tree DNA. Maar daarnaast bestaan er nog vele andere, zoals 23andMe, Ancestry.com en DNA Tribes. Klanten krijgen een pakketje thuisgestuurd waarmee ze hun DNA kunnen afnemen. Bijvoorbeeld door wangslijmvlies af te nemen met een wattenstaafje of speeksel te verzamelen in een buisje. Hierna kan de klant het pakketje terugsturen naar het bedrijf, dat vervolgens het DNA kan testen.
Een DNA test kan de stamboomonderzoeker helpen om veel verder terug in de tijd te komen dan via bronnenonderzoek mogelijk is. De resultaten van de DNA test kunnen bijvoorbeeld laten zien waar iemands familie oorspronkelijk vandaan komt, of wat iemands etnische identiteit is.

Op zoek naar biologische familie

Niet alleen mensen die geïnteresseerd zijn in stamboomonderzoek laten een DNA test uitvoeren bij een commercieel bedrijf. Het wordt ook veel gedaan door adoptiekinderen, vondelingen en donorkinderen. Zij doen dit in de hoop hun biologische moeder, vader of andere biologische familieleden te vinden. Of om in ieder geval meer over hun genetische achtergrond te weten te komen. Dit kan doordat sommige bedrijven het DNA van hun klant vergelijken met dat van alle andere klanten in hun database. Wordt er een match gevonden tussen iemands DNA en dat van een andere klant, dan is het mogelijk om contact op te nemen met deze verwant. Je moet dan wel het geluk hebben dat iemand uit je biologische familie ook een DNA test heeft laten doen bij hetzelfde bedrijf.

Bekende voorbeelden zijn Family Finder en DNA Relatives (de voormalige Relatives Finder) van de bedrijven Family Tree DNA en 23andMe. Via deze databases kunnen personen gevonden worden met wie iemand verwant is via een willekeurige voorouder, tot zo’n vijf generaties terug (kosten: $99,00*).

De hoeveelheid DNA die iemand van een bepaalde voorouder erft, wordt iedere generatie gehalveerd. Iemand erft bijvoorbeeld 50% van iedere ouder, 25% van iedere grootouder, 12,5% van iedere overgrootouder, enz. Daardoor is op een gegeven moment niet meer DNA van alle voorouders te traceren. Of kunnen mensen wel via dezelfde verre voorouder verwant zijn, maar niet hetzelfde stukje DNA van die voorouder geërfd hebben. Maar toch kunnen bepaalde DNA testen helpen om nog veel verder dan vijf generaties terug in de tijd te komen, via DNA dat vrijwel onveranderd van vader op zoon (Y-DNA) of van moeder op kind (mt-DNA) wordt doorgegeven.

Directe mannelijke lijn

Alleen mannen kunnen een Y-chromosomale DNA test (Y-DNA test) laten doen. Dit komt doordat vrouwen, in tegenstelling tot mannen, geen Y-chromosoom hebben. Hierdoor wordt het Y-DNA vrijwel onveranderd van vader op zoon doorgegeven. Toch kunnen er in de loop der tijd mutaties plaatsvinden op het Y-chromosoom. Dit zijn kleine veranderingen in het DNA. Dankzij deze mutaties kan met een Y-DNA test het haplotype van het Y-chromosoom bepaald worden, dat verschillende mannelijke lijnen van elkaar kan onderscheiden.

Stamboomonderzoekers gebruiken de Y-DNA test vaak om te bepalen of zij dezelfde stamvader hebben als mensen die dezelfde achternaam dragen. Het komt namelijk voor dat de stambomen van twee families met dezelfde achternaam wel met elkaar overeenkomen, maar dat het Y-DNA van de geteste mannelijke familieleden toch van elkaar verschilt. Dit kan komen doordat er ergens in de directe mannelijke lijn een van de voorouders niet de biologische vader van zijn kind was. Bijvoorbeeld doordat de moeder vreemd ging of werd verkracht. Of doordat een kind van een ongehuwde moeder de familienaam van zijn moeder kreeg.
Een Y-DNA test wordt ook vaak gebruikt om verwante families te vinden in de directe mannelijke lijn, die niet dezelfde achternaam dragen. Bijvoorbeeld doordat broers een verschillende achternaam kozen toen de Burgerlijke Stand werd ingevoerd.

Via een Y-DNA test kunnen tot 29 generaties terug matches gevonden worden met mannen in de directe mannelijke lijn. Prijzen voor een Y-DNA test verschillen per bedrijf en binnen hetzelfde bedrijf. Bij Family Tree DNA variëren de kosten van een dergelijke test bijvoorbeeld van $59,00 tot $359,00*. De prijzen zijn afhankelijk van de uitgebreidheid van de test: hoe uitgebreider, hoe duurder.

Directe vrouwelijke lijn

Ook in de directe moederlijke lijn is er DNA dat vrijwel onveranderd wordt doorgegeven van moeder op kind: het mitochondriaal DNA (mtDNA). Ook jongens erven het mtDNA van hun moeder, maar zij kunnen het niet doorgeven aan hun kinderen. Het mtDNA van ieder mens is dus hetzelfde als dat van zijn / haar moeder, oma, betovergrootmoeder, etc. in de directe vrouwelijke lijn. Als twee mensen hetzelfde mtDNA hebben, betekent dat dus dat zij een gemeenschappelijke voormoeder hebben in hun directe vrouwelijke lijn.

Dankzij een mtDNA test kan de mitochondriale haplogroep van iemand vastgesteld worden. Zo kunnen er tot 28 generaties terug in de tijd matches gevonden worden met verwanten in de directe vrouwelijke lijn. Family Tree DNA biedt de meest uitgebreide mtDNA test aan, voor een prijs van $199,00.* Net als bij de Y-DNA test zijn minder uitgebreide testen goedkoper en verschillen de prijzen tussen en binnen bedrijven.

* Prijzen in februari 2014, prijzen zijn exclusief verzendkosten, prijzen zijn in Amerikaanse Dollars.