recensie

1793, debuutroman van Niklas Natt Och Dag

Stockholm was in 1793 geen idyllische vakantiebestemming. Tot deze conclusie kun je komen na het lezen van het debuut van de Zweed Niklas Natt Och Dag. Een lijk zonder ledematen en met de ogen uitgestoken drijft voormalig jurist Cecil Winge er toe achter de moordenaar aan te gaan. Zet je schrap voor alle verdorvenheid die de Zweedse hoofdstad in die tijd te bieden had. Van de sadistiche spelletjes van de elite tot de in de drek ploeterende bedelaars, Niklas Natt Och Dag presenteert het je zonder enige vorm van romantiek. De roman werd in meer dan dertig talen vertaald en kreeg in Zweden de titel van beste debuut van het jaar.

1793

De voornaamste kenmerken van deze roman samengevat

• Oorspronkelijke titel: 1793
• Auteur: Niklas Natt Och Dag
• Aantal pagina's: 400
• Nederlandse vertaling: Lammie Post-Oosterlink
• Uitgever: Prometheus
• Afbeelding cover: Etude de pieds et de mains, olieverf op doek van Théodore Géricault (1791-1824)
• Verschijningsdatum Nederlands: mei 2018
• ISBN: 9789044636819

Niklas Natt Och Dag

Vooraleer fulltime te gaan schrijven, was de in 1979 geboren Niklas Carl Bosson Natt Och Dag hoofdredacteur van het tijdschrift Slitz. De auteur is van adellijke afkomst. In 1434 vermoordden zijn voorvaderen de leider van een oproer tegen de Zweedse koning. In 1520 werden ze gedwongen het land te ontvluchten en Stockholm over te dragen aan de Deense koning. Niklas Natt Och Dag behoort tot een van de oudste adellijke families van Zweden en is daardoor tegen wil en dank verbonden met een stuk van de Scandinavische geschiedenis.

Gehavende karakters

Niklas Natt Och Dag situeert zijn boek vlak na de oorlog die Zweden tegen Rusland voerde van 1788 tot 1790. Veel vrolijkheid kom je in 1793 niet tegen. De verschillende verhaallijnen die op het einde mooi samenvloeien, worden stuk voor stuk gedragen door personages die in het leven geen voorspoed kenden. Mickel Cardell, de tuchtwacht die het lijk bergt en Cecil Winge in zijn zoektocht naar de moordenaar zal bijstaan, is een oorlogsveteraan die zijn arm op het slagveld achterliet. Ook de dader zal een zwaar getormenteerde ziel blijken te zijn. Dan hebben we het nog niet over Cecil Winge zelf gehad wiens dagen geteld zijn. Hij sleurt zijn door tering uitgemergelde lijf doorheen het verhaal. Ondertussen hoest hij letterlijk en figuurlijk de longen uit het lijf.

Corruptie en machtsmisbruik

De Zweedse maatschappij anno 1793 biedt geen fraaie aanblik. Natt Och Dag schetst een duidelijk beeld van de corruptie bij machtshouders en de louche, soms zelfs perverse, organisaties waarin de beter gesitueerden zich vermaken. Tegelijkertijd aanschouw je als lezer het misbruik en het mensonterende geploeter die het volk lager op de sociale ladder moeten doorworstelen. Hoewel 1793 fictie is, verwerkt de auteur er enkele personen in die in werkelijkheid hebben bestaan. Onder meer de schout onder wie Cecil Winge werkt, Johan Gustaf Norlin, bekleedde in 1793 daadwerkelijk die functie. Zijn voorganger, Nils Henric Aschan Liljensparre, komt ook aan bod net als Norlins opvolger Ullholm. Ook Petter Petterson, de tuchtmeester van instelling het spinhuis heeft echt geleefd en mag van Natt Och Dag nog eens zijn wansmakelijke zelf zijn.

Geen toevallig jaartal

De titel van het boek is niet toevallig 1793 en is geen willekeurig gekozen jaartal. De auteur geeft in zijn nawoord aan specifiek voor 1793 te hebben gekozen omdat dit het laatste jaar was dat Johan Gustaf Norlin de functie van schout bekleedde. Norlin genoot een goede reputatie in tegenstelling tot zijn voorganger Liljensparre en, aldus Natt Och Dag, zijn ronduit corrupte opvolger Ullholm. Het typeert de schrijver dat hij met deze zet toch extra aandacht schenkt aan de wantoestanden die machthebbers en rijken naar hartelust uitspelen. In het verhaal zelf komt dit al duidelijk naar voren. Door de duiding achteraf, beklemtoont Natt Och Dag zijn kritiek aan het adres van een wereld waarin zijn voorvaders toch ook thuis hoorden.

Denken én doen

Hoe rauw en vunzig 1793 ook kan overkomen op menig lezer, het dient gezegd dat de auteur erin slaagt een stilistisch hoogstandje af te leveren. De samenwerking tussen Mickel Cardell en Cecil Winge is verre van vanzelfsprekend. De twee ontmoeten elkaar bij de autopsie van het gemartelde slachtoffer. Tuchtwacht Cardell, oorlogsveteraan en invalide, heeft een kort lontje en laat meermaals zijn vuisten het woord voeren. De drank is de man zijn beste vriend. Toch is er vrijwel meteen een diep respect merkbaar voor Cecil Winge. Deze laatste is de denker, de man van de rede. Reeds als jurist stond hij bekend als een buitenbeentje die zich altijd in de gedachtegang van de dader wilde verplaatsen om het waarom van een misdaad te begrijpen. Winge wil Cardell meteen bij het onderzoek betrekken vanwege zijn lichamelijke beperking, een ervaringsdeskundige. Winge die onmiddellijk de goede inborst van Cardell ziet doorheen de ruwe bolster.

Zorgvuldig debuut

Je merkt dat de auteur bij dit debuut over alle details heeft nagedacht en er ruim de tijd voor heeft genomen om dit uit te werken. De personages staan er en dat schept bij de lezer de ene keer medeleven en brengt een andere keer een diep afgrijzen tot leven. De stervende Winge die het bloed als het ware tussen de bladzijden spuugt, zal bij menigeen een vorm van compassie genereren. Het ziekelijke sadisme van Petter Petterson kan sommigen rillingen van afschuw bezorgen. Dat de auteur nauwgezet werk levert, heeft ook een keerzijde. Voor niet Scandinavische lezers kunnen de rijk beschreven Zweedse plaatsnamen wel eens voor verwarring zorgen. Dit weegt echter niet op tegen de kracht van het verhaal op zich.

Taalgebruik

Dat 1793 bol staat van gruwel en lijden, is al wel duidelijk. De beeldende taal die Natt Och Dag hanteert om dit te beschrijven, maakt het geheel nog sterker. Het open riool dat Stockholm in die tijd was, walmt je zo tegemoet. In de drankgelagen is er aan kots geen gebrek. Wie een goed geconstrueerd verhaal in een duistere setting weet te waarderen, zal 1793 waarschijnlijk met plezier lezen. Wie last heeft van gevoelige ingewanden kan zich beter onthouden.