Mancala, een oeroud spel ontstaan in 1500 VC in Egypte

Mancala is een oeroud maar weinig bekend spel, afkomstig uit het oude Egypte. Van daar werd het verspreid over de hele wereld, de reden waarom het spel zoveel verschillende namen heeft. Het spel is heel eenvoudig. Een beetje tactiek en je wint! Bedoeling is om zo veel mogelijk je steentjes of schelpjes te "zaaien" in de kuiltjes van de tegenstrever. Wie geen zaadjes meer over heeft, is gewonnen! "Nashinda"! De kid-cala variant is ook heel leuk voor kinderen. De steentjes zijn dan diertjes of stukjes fruit.

Een beetje geschiedenis: een oeroud spel

Ontstaan in Egypte

Mancala is waarschijnlijk ontstaan in het oude Egypte rond 1500 voor Christus. Van daar heeft het zich over heel Afrika verspreid. In de eerste eeuwen na Christus heeft het zich verplaatst naar sommige delen van Azië. Met de slavenhandel stak het spel de Oceaan over en werd het ook bekend in het Caraïbisch gebied. In de Verenigde Staten en Europa leerde men het pas in de tweede helft van de 20ste eeuw kennen.

Oorzaak vele benamingen

Het is daardoor dat Mancala zoveel lokale varianten kent en dat het spel zoveel verschillende namen heeft, zo'n kleine 200. Enkele daarvan zijn Macala, Mancala, Awale, Awele, Chongkak, Isafuba, etc. Erg uiteenlopend dus, maar eigenlijk zijn het allemaal namen voor waar het spel eigenlijk om draait: zaaien, veroveren, kuil, of huis.

Afrikaanse verhalen over de mancala

Politieke invloed

De mancala heeft in Afrika zelfs politieke invloed. In Oeganda moest vroeger iedere nieuwe koning de zaadjes van een bepaalde boom gaan zoeken om er speelstukjes voor de koninklijke mancala van te maken. De vaardigheid van de koning in dit spel was een teken van macht en bepaalde de mate van erkenning door zijn volk. In Zaïre had de koning Shamba Bolongongo zo'n vierhonderd jaar geleden aan zijn onderdanen bevolen om met de mancala te spelen en zich met hun dorp en familie bezig te houden, eerder dan te gaan strijden en oorlog te voeren met naburige dorpen.

Landbouw

Voor de Kikuyus, uitstekende boeren en fokkers uit Kenya, symboliseert de Mancala een veld, de speelstukken zijn zaden die moeten gezaaid en geoogst worden, en de cirkelvormige beweging rond de mancala stelt de cyclus van de seizoenen voor.

Hoe ziet het spel er uit?

De volwassen versie

Meestal is het spel uit hout gemaakt. Het gaat om een houten soort deksel met daarin 12 kuilen, zes aan elke kant en bij sommige varianten twee grote bakjes aan beide uiteinden. Deze noemt men dan mancala's, vandaar de naam van het spel. Je eigen mancala bevindt zich rechts voor je. Men heeft ook nog 48 vormpjes nodig. Dit kunnen steentjes zijn, of kleine schelpjes of nog kleine ronde bolletjes, kraaltjes, etc. Het deksel kan ook uit leem of klei vervaardigd worden.

Kinderversie

Bij de kinderversie zijn de speelstukken 4 verschillende soorten fruit of 4 verschillende soorten dieren of knikkers. De kinderversie wordt ook wel kid-cala genoemd. Meestal is het deksel hier in twee kleuren geschilderd, zodanig dat je goed ziet wat de ene en wat de andere kant is.

Zelf een mancala maken

Wil men zelf een mancala improviseren, dan is dit ook mogelijk. Men kan hem bv. maken met een eierdoos. Aan het strand kan je gewoon het gewenste aantal kuiltjes maken in het zand. Mede doordat het zo makkelijk en goedkoop kan gemaakt worden, is het zo populair in armere gebieden. Wil je hier op een gesofisticeerde manier gratis mancala spelen, tijp dan mancala games online, en je kan gratis mancala op de computer spelen.

Het spelverloop

Aantal deelnemers en doel

Dit spel kan slechts met twee gespeeld worden, vanaf zes jaar. Doel van het spel is zoveel mogelijk steentjes in de mancala's te krijgen en niets meer in de andere vakjes te hebben. Hiervoor is toch wel een zekere tactiek en een beetje inzicht nodig.

Voorbereiding: steentjes verdelen

Men begint met de 48 steentjes gelijkmatig te verdelen over de 12 vakjes, dus 4 steentjes per vakje. Diegene die eerst aan zet is, neemt alle steentjes uit een willekeurig vakje, met uitzondering van de mancala's, en verdeelt ze één voor één over de volgende vakjes rechts. Dit noemt men het "zaaien".

Zaaien tot alles op is

Je gaat door met zaaien tot je hand leeg is, zelfs al moet je in je eigen vakjes zaaien. Steentjes die in de mancala's terechtkomen, blijven liggen. De mancala van de tegenstrever sla je over, je legt geen steentjes bij de "vijand". Bedoeling is om zelf geen steentjes meer te hebben en er zoveel mogelijk in de vakjes van je tegenstrever te "zaaien". Eens je je steentjes hebt aangeraakt, moet je er mee "zaaien". Het spelverloop moet vloeiend zijn, je mag geen tijd verliezen met zetten uit te rekenen. Zijn al je eigen vakjes leeg, dan heb je gewonnen.

Nashinda!

Je zegt dan tegen je tegenstrever "Nashinda"! Dit betekent "ik heb gewonnen" in het Swahili, een taal die wordt gesproken in heel Oost-Afrika.

Varianten op de spelregels

Deze spelregel is de meest eenvoudige. Er zijn veel varianten, die het spel moeilijker kunnen maken. Zo heb je bvb. het meervoudig zaaien. Dit betekent dat je zaait totdat je hand leeg is. Is het laatste vakje waarin je zaait vol, dan zaai je verder met de inhoud van dit vakje. Dit gaat zo door tot je zaait en bij een leeg vakje aankomt. Dan gaat de beurt naar de volgende. Een andere variant is dat je opnieuw mag spelen indien je eindigt met zaaien bij je eigen mancala.