Waarom spelen Joden dreidel tijdens Chanoeka?

Een dreidel (sevivon in het Hebreeuws) is een tol met vier zijden, aan elke kant een andere Hebreeuwse letter: nun (נ), gimmel (ג), hé (ה) en shin (שׁ) of peh (פּ). Er is een aantal traditionele verklaringen waarom Joden met een dreidel spelen tijdens Chanoeka. De bekendste uitleg is de verklaring dat tijdens de Maccabeeën, toen Joodse kinderen de Tora niet mochten bestuderen van de Griekse overheersers in Israël, ze het decreet zouden trotseren en toch studeren. Wanneer een Griekse functionaris in de buurt zou komen, zouden ze hun boeken opbergen en tollen tevoorschijn halen en beweren dat ze gewoon spelletjes speelden.

• Wat is Chanoeka?
• De geschiedenis van de dreidel
• De betekenis van de letters op de dreidel
• Hoe wordt het spel gespeeld?
• Variaties op het spel
• Trivia
• Waar kan je dreidels kopen?
• Voetnoot

Wat is Chanoeka?

Chanoeka is het Joodse achtdaagse, winterachtige 'lichtfestival', gevierd met een nachtelijke Menoraverlichting, speciale gebeden en gefrituurd voedsel. Het Hebreeuwse woord Chanoeka betekent 'toewijding' en wordt zo genoemd omdat het de herinwijding van de Heilige Tempel viert. In de tweede eeuw voor het begin van de gewone jaartelling werd het Heilige Land geregeerd door de Seleuciden (Syrisch-Grieken), die probeerden het volk van Israël te dwingen de Griekse cultuur en geloofsovertuigingen te accepteren in plaats van mitswa-naleving en geloof in G'd. Tegen alle verwachtingen in, versloeg een kleine groep getrouwe Joden, geleid door Juda de Maccabee, één van de machtigste legers op aarde, dreef de Grieken uit het land, herwon de Heilige Tempel in Jeruzalem en herstelde de eredienst aan G'd. Toen ze probeerden de Menora van de Tempel (de zevenarmige kandelaber) aan te steken, vonden ze slechts één kan olijfolie die aan besmetting was ontsnapt. Wonder boven wonder staken ze de Menora aan en duurde de eendaagse voorraad olie acht dagen, totdat nieuwe olie kon worden bereid onder omstandigheden van rituele zuiverheid. Om deze wonderen te herdenken en bekend te maken, stelden de Joodse wijzen het feest van Chanoeka in.¹

De geschiedenis van de dreidel

Het dreidelspel had oorspronkelijk niets met Chanoeka te maken; het wordt al vele eeuwen door verschillende mensen in verschillende talen gespeeld. In Engeland en Ierland is er een spel met de naam totum of teetotum dat vooral populair is in de kersttijd. Het Joods Oost-Europese spel van dreidel (inclusief de letters nun, gimmel, hé, shin) is rechtstreeks gebaseerd op het Duitse equivalent van het totum-spel.

Het is ironisch dat Joden een niet-Joodse spel spelen waarbij afgoden worden gediend, terwijl het Joodse spel dreidel juist bedoeld is om assimilatie met andere volkeren en godsdiensten tegen te gaan. Het spel werd door Joden gespeeld om de Grieken voor de gek te houden wanneer deze dachten dat Joden bezig waren met Torastudie. Joden pakten dan snel de tollen en speelden het spel. Zodra de Grieken weg waren gingen ze weer verder met Torastudie.

De betekenis van de letters op de dreidel

De letters op de dreidel worden op verschillende manieren verklaard. Bijvoorbeeld, nun, gimmel, hé, shin in gematria (numerologie waarbij Hebreeuwse letters corresponderen met getallen, gebruikt in Joodse mystiek als een manier om Joodse teksten te interpreteren) komt overeen met het getal 358, dat ook het numerieke equivalent is van mashiach of Messias! Een andere interpretatie is: N = Nebukadnezar (Babylonië); H = Haman (Perzië/Madai); G = Gog (Griekenland); en S = Seir (Rome).

Hoe wordt het spel gespeeld?

De regels van het spel variëren. De basisregels zijn de volgende:

1. Er kunnen een onbeperkt aantal spelers meedoen;
2. Elke speler begint het spel met een gelijk aantal speelstukken (ongeveer 10-15) zoals centen, noten, chocoladeschilfers, rozijnen, lucifers, enz;
3. Aan het begin van elke ronde plaatst elke deelnemer één speelstuk in de middelste 'pot'. Telkens wanneer de pot leeg is of slechts één speelstuk over heeft, moet elke speler er één in de pot doen.
4. Elke keer als het jouw beurt is, draai de dreidel één keer. Afhankelijk van de kant waarop deze landt, krijg je speelstukken uit de pot.

De betekenis van de letters:

• Valt de tol op nun dan doet de spelers niets;
• Bij gimel krijgt de speler alles uit de pot;
• Bij hé krijgt de speler de helft uit de pot;
• Bij shin of pé moet de speler een speelstuk in de pot doen.

De speler die alle speelstukken heeft, is winnaar van het spel.

Variaties op het spel

Op verschillende websites zijn allerlei varianten van het dreidelspel te vinden, zoals:

• No limit Texas Dreidel (https://goo.gl/NVESU5)
• Speed Dreidel (https://goo.gl/UpxV1h)
• Dreidel Drinking Games (https://goo.gl/gs2p7c)

Trivia

Een aantal kleine wetenswaardigheden over de dreidel:

• Dreidels zijn meestal gemaakt van plastic of hout.
• In juli 2017 lukte het Boy Scout Jamboree in Glen Jean, West Virginia 820 dreidels te laten draaien gedurende 10 seconden. Dit is een wereldrecord.

Waar kan je dreidels kopen?

In de WIZO giftshop zijn dreidels te koop. Ook bij Amazon zijn dreidels te bestellen. Bij bol.com zijn Engelstalige kinderboeken te koop over de dreidel.

Voetnoot

¹ Het Joodse Chanoekafeest en kerst vinden allebei in december plaats. Niet-Joden associëren beide feesten vaak met elkaar. Steeds meer christenen vieren beide feesten. Traditionele Joden doen dat niet. Zij beschouwen kerst als een heidens feest dat niets met het dienen van G'd te maken heeft. En Chanoeka is niet de Joodse kerst. Volgens Jeremia 10:1-4 mogen Joden niet geassocieerd worden met heidense feesten. Ook veel geassimileerde Joden voelen zich door hun Joodse ziel ongemakkelijk tijdens kerst. Hetzelfde geldt voor het vieren van Oud en Nieuw dat oorspronkelijk een christelijk feest is. Bovendien hebben Joden geen prettige herinneringen aan kerst en Oud en Nieuw omdat ze in het verleden tijdens deze feesten door christenen werden aangevallen en vermoord. In de VS, waar het kerstfeest uitbundig wordt gevierd, staan veel Joden voor een dilemma: wel of niet meevieren. Rabbijnen adviseren om dat niet te doen en gewoon te gaan werken. Ze zeggen: "Wees uitdrukkelijk Joods!"