Billy Joel: ‘Leningrad’ en de Koude Oorlog

In 1989 verschijnt 'Storm front', de elfde cd van de Amerikaanse zanger Billy Joel, met daarop het lied 'Leningrad'. De inspiratie voor dit lied doet Joel op in 1987 tijdens een tournee in de toenmalige Sovjet-Unie. Na afloop van een concert maakt hij kennis met een Russische circusclown genaamd Viktor. In 'Leningrad' vergelijkt Joel ervaringen uit zijn en Viktors leven om de verschillen en overeenkomsten tussen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie te belichten tijdens de jaren van de Koude Oorlog.

De jaren van de Koude Oorlog

Billy Joel (New York, 1949) is geboren en opgegroeid tijdens de jaren van de Koude Oorlog, de periode van gewapende vrede tussen de communistische en de kapitalistische wereld. Over het exacte begin en eind van deze periode zijn historici het niet altijd met elkaar eens, maar in de meest ruime zin worden hieronder de jaren van 1947 tot 1991 gerekend.

Joel bezingt in Leningrad met name de krachtsverhoudingen tussen enerzijds de Verenigde Staten en anderzijds de Sovjet-Unie. Beide landen gebruiken allerlei propagandamiddelen om bij hun burgers een angstbeeld te creëren van de vijand waarbij het tot de reële mogelijkheden behoorde dat de situatie compleet uit de hand zou lopen.

Leningrad

Het nummer Leningrad is geschreven door Billy Joel in 1987 en gaat over een Russische clown genaamd Viktor (geboren in het voorjaar van 1944) die hij ontmoet aan het eind van een tournee door de toenmalige Sovjet-Unie. Joel en andere westerse muzikanten treden op in Russische steden, waaronder Moskou en Leningrad, als in de loop van de jaren tachtig de verhoudingen tussen beide landen verbeteren. Zijn concerten in Rusland zijn een groot succes en worden jaren later, in 2014, uitgebracht als documentaire onder de titel 'Billy Joel: A matter of trust - The bridge to Russia'. In deze documentaire zegt Billy Joel dat de toer door het communistische land zijn koude oorlog heeft beëindigd.

In Leningrad komen meerdere politieke en culturele verschillen aan de orde waarmee Viktor en Joel tijdens hun jeugdjaren te maken hebben gehad. Ondanks dat de ene persoon in een communistisch land is opgegroeid en de andere in een Westers land zijn er ook overeenkomsten tussen beide landen. Joel's verhaal moet voor miljoenen mensen herkenbaar zijn.

Circusclown Viktor

De Viktor in het lied is in werkelijkheid een circusclown uit Leningrad. Viktor heeft alle concerten die Joel in Rusland gaf bezocht. Het lied is niet alleen een eerbetoon aan deze Viktor maar geeft tevens een menselijke kijk op de Koude Oorlog. De nadruk ligt daarin niet op de gespannen politieke verhoudingen maar op hoe de twee hoofdpersonen elkaar, ondanks hun grote verschillen in afkomst en milieu, ontmoeten en vrienden worden.

Viktor in de Sovjet-Unie

Het leven van Viktor is vergelijkbaar met dat van veel andere Russische kinderen die hun vader hebben verloren tijdens de Tweede Wereldoorlog ('another son who never had a father after Leningrad'). Met name tijdens de twee jaar en vijf maanden durende belegering van Leningrad door Duitse troepen die er niet in slaagden de stad in te nemen zijn veel Russische soldaten gesneuveld.
Later, in de tijd van de Koude Oorlog, neemt Viktor dienst in het Rode Leger, drinkt wodka om zoveel mogelijk aan de dagelijkse realiteit te ontkomen ('the only way to live was drown the hate') en wordt uiteindelijk een circusclown waardoor hij Russische kinderen aan het lachen weet te maken.

Billy Joel in de Verenigde Staten

Joel beschrijft zijn jeugdjaren die worden gekenmerkt door de Amerikaanse Joseph McCarthy ('a cold war kid in McCarthy time'). Deze senator opende in het midden van de jaren vijftig een heksenjacht tegen alles en iedereen die sympathiseerde met het communisme. Joel vertelt over het leven in de moderne voorsteden van Levittown met zijn ondergrondse schuilkelders die de mensen pas konden verlaten toen de Russen in oktober 1962 hun raketten bij Cuba weghaalden. Ook refereert hij aan de oorlogen waarbij de Verenigde Staten actief betrokken waren, namelijk Korea en Vietnam ('I watched my friends go off to war, what do they keep on fighting for?'). De Vietnamoorlog bezingt Billy Joel uitgebreid in 1982 in zijn epos Goodnight Saigon.

Ontmoeting in 1987

Aan het eind van het lied vertelt Joel over de ontmoeting tussen hen beiden na afloop van een concert in Leningrad. Ze omarmen elkaar en na het uitwisselen van de nodige ervaringen realiseren ze zich:

We never knew what friends we had,
until we came to Leningrad.

Sint Petersburg

Leningrad, voorheen Sint Petersburg, is in 1703 gesticht door de Russische tsaar Peter de Grote. Deze tweede stad van Rusland heet sinds september 1993 opnieuw Sint Petersburg en is een belangrijk industrieel, wetenschappelijk en cultureel centrum. Het omvangrijke kunst- en cultuurhistorisch museum de Hermitage en het Russisch Museum zijn slechts twee van de meer dan honderd musea die de stad rijk is.

NPO Radio 2 Top 2000

Sinds de invoering in 1999 van de NPO Radio 2 Top 2000 is Leningrad elk jaar in deze lijst te vinden. De hoogste positie bereikt het nummer in 2001 (positie 164); de gemiddelde positie over 1999 t/m 2019 is 384.

Lees verder

• Billy Joel: Piano Man
• Goodnight Saigon: Billy Joel beschrijft de Vietnamoorlog