recensie

Boekrecensie: Uitverkoren - Chaim Potok

Uitverkoren (The chosen) verscheen in 1967 in Amerika en was meteen een succes. De eerste Nederlandse editie kwam in 1969 op de markt. Ook hier scoorde het boek onmiddellijk. De indringende eenvoud van vertellen en de ongekende uitbeelding van het ultra-orthodoxe chassidisch-joodse milieu hebben hier zeker toe bijgedragen. Ik bespreek hier de editie van 1987.

Gegevens

• Titel: Uitverkoren
• Auteur: Chaim Potok
• ISBN 90 6291 315 6
• Uitgeverij: BZZTôh
• Jaar: 1987

Auteur

Chaim Potok (1929-2002) groeide op in een orthodox chassidische familie. Hij studeerde aan een Yeshiva, een joodse religieuze school. Ook studeerde hij Engelse literatuur. Na een studie aan het joods theologisch seminarie van Amerika werd hij in 1954 als rabbijn geïnaugureerd. Potok heeft ook nog een graad behaald in de filosofie aan de Universiteit van Pennsylvania in 1965. Hij werkte vervolgens als rabbijn in het Amerikaanse leger tijdens de Korea-oorlog in 1955-57, waar hij later een boek overschreef (The Book Of Lights). Hij werkte daarna als uitgever, editor, van de Yewish Publication Society of America. Na het publiceren van The Chosen (Uitverkoren) waarvoor hij de Edward Lewis Wallant Memorial Book Award ontving, legde hij zich geheel toe tot het schrijven van boeken. In 2002 stierf Potok aan kanker.

Inhoud

Uitverkoren gaat over twee religieuze joodse jongens die na een dramatisch incident tijdens een honkbalwedstrijd vrienden van elkaar worden. Danny Saunders is een streng orthodoxe jood afkomstig uit een gesloten Chassidsche sekte die anti-Israël is. Reuven Malter behoort tot conservatieve stroming die zionistisch georiënteerd is en meer openstaat voor de denkbeelden van de moderne westerse beschaving.

Danny's vader is rabbijn en leider (Tsaddiek) van een chassidische gemeenschap (niet duidelijk wordt om welke gemeenschap het gaat). Danny is voorbestemd om zijn vader op te volgen. Hij is een genie en kan een groot religieus leider (Tsaddiek) worden. Zijn vader voedt hem in stilte op. Er wordt alleen met elkaar gesproken tijdens religieuze studie. Maar vanwege zijn genialiteit raakt Danny steeds meer geïnteresseerd in profane studie, vooral de psychologie (Freud).

Na het honkbalincident waarbij Reuven aan zijn oog gewond raakt komt Danny Reuven opzoeken in het ziekenhuis. De ontmoeting is kil. Maar Reuvens vader speelt een bemiddelende rol. Hij blijkt Danny te kennen van diens geheime bezoekjes aan een bibliotheek. Hij hielp Danny met het zoeken van profane literatuur. Dankzij de bemiddeling ontstaat een hechte vriendschap tussen Reuven en Danny. Reuven komt terecht in Danny's wereld en ontdekt dat daar grote vijandschap is tegen de zionistische aanhangers. Eén van die vijanden is Reuvens vader. Daarom wordt Reuven ook met argusogen bekeken. Eigenlijk is rabbijn Saunders tegen de vriendschap tussen zijn zoon Danny en Reuven, maar hij staat het aanvankelijk oogluikend toe. Reuven krijgt zelfs religieus onderricht. Danny wordt echter steeds meer tot Reuvens wereld aangetrokken. De aangrijpende wijze waarop rabbijn Saunders reageert en daarin zijn wijsheid tegenover Danny gestalte geeft, maakt Uitverkoren tot een meeslepend boek.

Mijn mening

Uitverkoren is één van mijn favoriete boeken. Het beschrijft op sublieme wijze de interne joodse religieuze wereld die tot op het bot toe verdeeld was/is over met name Israël. Maar ook de conflicten tussen jodendom en 'heidendom' en de emotionele confrontatie tussen traditie en nieuwe ideeën komen aan de orde.

Omdat Potok persoonlijk de overgang van streng religieus naar conservatief heeft gemaakt, kon hij perfect over het conflict schrijven. Eigenlijk is Danny min of meer zijn alter ego. Danny wordt heen en weer geslingerd tussen de 'oude' en de 'nieuwe' wereld. Danny heeft geen hekel aan zijn afkomst, maar hij wil zich gewoon verder ontwikkelen. Hij wil later psychiater worden. Reuven daarentegen raakt steeds meer geïnteresseerd in het jodendom en wil later rabbijn worden. Mooi is dat Potok naast de twee hoofdpersonen ook de vaders een belangrijke rol laat spelen. Daardoor wordt meer inzicht gegeven in beide joodse milieus. Het chassidisch milieu doet sprookjesachtig maar tegelijk ook beklemmend aan; het conservatieve milieu is veel opener. Veel aandacht geeft Potok aan de religieuze studie die zo belangrijk is binnen de ultra-orthodoxie. Het is boeiend te lezen hoe intensief en met volle overgave het chassidisme het joodse geloof uitdraagt.

Het verhaal speelt zich af eind jaren 1940 vlak voor de oprichting van de Staat Israël en vlak na de Holocaust. Reuvens vader wordt prachtig neergezet als vurig pleidooier voor de zionistische staat zo vlak na de Holocaust. De ultra-orthodoxie had daar veel moeite mee. Israël mag niet opgericht worden voordat de Messias komt. (Intussen zijn binnen de ultra-orthodoxie verschillende zienswijzen ontstaan. Sommige chassidische groeperingen zijn tegenwoordig pro-Israël (zoals de Chabad gemeenschap). Desalnietemin vormt dit probleem nog steeds een heikel punt binnen het jodendom).

Of het Danny lukt zich te ontworstelen aan zijn strenge vader en of hij zijn eigen leven kan gaan leiden zonder zijn vader op te volgen moet de lezer maar zelf achter zien te komen.

Conclusie

Chaim Potok heeft een boeiende wereld beschreven die kennelijk veel mensen aanspreekt. Het boek is eenvoudig geschreven maar is zeker niet oppervlakkig. Potok heeft een mooi relaas geschreven over vriendschap die ondanks alle problemen uiteindelijk toch intakt blijft. De karakters van Danny en Reuven worden goed uitgewerkt. Je leeft met ze mee. Ook de twee tegenpolen, rabbijn Saunders en journalist Malter (de vaders van respectievelijk Danny en Reuven), worden goed neergezet. Grote gedeelten van het boek ademen een zeer godsdienstige sfeer uit. Zo wordt goed de tegenstelling weergegeven tussen de 'oude traditionele' wereld van de familie Saunders en de 'modernere' wereld van de Malters. Voor iedereen die geïnteresseerd is in de chassidische wereld of in het jodendom in het algemeen is dit boek een aanrader. Uitverkoren krijgt van mij vijf sterren.