Kaartspel, het hemels prentenboek

Schoppen, harten, klaveren en ruiten... Het befaamde kaartspel is na eeuwen nog steeds immens populair en wordt overal ter wereld gespeeld. Zeer populaire spellen zijn klaverjassen, poker en bridge maar het aantal spelmogelijkheden met het doosje van 52 sfeervol gedecoreerde kaarten is gigantisch. Of je nu geld hebt ingezet in competitieverband of aan de kaarttafel zit in huiselijke kring, een handvol symboliek in de vorm van aas, heer, vrouw en boer haalt elke winnaarsmentaliteit naar boven!

Oorsprong kaartspel

In Europa is het kaartspel al meer dan vijfhonderd jaar populair hoewel de oorsprong onbekend is. De oudst bekende speelkaarten zijn waarschijnlijk ontstaan uit de combinatie van het Chinese Mah Jongg en papiergeld. Via kruisvaarders en de handel op China bereikten deze kaarten uiteindelijk Europa. Echter, de westerse speelkaarten hebben vermoedelijk een typisch Europese oorsprong en verschenen in de veertiende eeuw in de vorm zoals we die nu nog steeds kennen. Kaartspelen zijn niet overal geliefd. Verzet kwam van de kerk in Rome. Het verhaal luidt dat de later heilig verklaarde Bernard van Sienna in 1423 in het Italiaanse Bologna het nieuwste vermaak een uitvinding van de duivel had genoemd. Sindsdien wordt het kaartspel door sommigen 'Het duivels prentenboek' genoemd, met name in gereformeerde kringen.

Het internationale kaartspel biedt onvoorstelbaar veel mogelijkheden als bron van vermaak. Grofweg kun je kaartspellen indelen in drie categorieën: Algemene kaartspellen, Patience kaartspellen en gokspellen met kaarten. Veel kaartspellen worden met geld gespeeld en er bestaan ook patience (solo) kaartspellen die je met zijn tweeën kunt spelen.

De kaarten

Het spel bestaat uit 52 kaarten, verdeeld over vier 'kleuren' van elk dertien kaarten. Er zijn ook nog twee jokers die soms worden gebruikt. Met kleuren worden de namen schoppen, harten, ruiten en klaveren genoemd. De bijbehorende symbolen staan in de hoeken van de kaarten. Harten en ruiten zijn 'rood', schoppen en klaveren zijn 'zwart'.

De kaarten hebben per kleur verschillende waarden, negen kaarten dragen de nummers 2 tot en met 10, drie kaarten per kleur worden 'plaatjes' genoemd, te weten: Heer, vrouw, boer. De belangrijkste kaart is de laatste in de rij, te weten de Aas, gemerkt met de A. Plaatjeskaarten hebben gestileerde figuren en een letter, verschillend per land. In Nederland en België vind je meestal H (heer), V (vrouw) en B (boer) op de kaarten, maar soms ook wel de K (King), Q (Queen) en de J (Jack).

Symboliek

Er zit veel symboliek achter het huidige kaartspel. In vroegere tijden zaten er trouwens niet vier vrouwen in het spel, maar ridders. Elk van de vier 'kleuren' beeldt een aspect van de maatschappij uit.

• Harten (bekers) = geestelijke stand
• Ruiten (cirkels, munten of koeken) = kooplieden
• Klaveren (polostokken, staven of eikels) = boeren
• Schoppen (zwaarden, pieken) = adel of militaire stand

De beeltenissen op de kaarten zijn gebaseerd op de 'negen besten', mensen die belangrijk zijn geweest in de historie van de mens. De kaarten met de vrouwen staan symbool voor bepaalde eigenschappen, niet voor mensen zelf.

• Schoppen heer = Koning David
• Ruiten heer = Julius Caesar
• Harten heer = Karel de Grote
• Klaveren heer = Alexander de Grote

• Schoppen vrouw = Pallas (wijsheid)
• Ruiten vrouw = Rachel (vroomheid)
• Harten vrouw = Judith (vastberadenheid)
• Klaveren vrouw = Argine (vruchtbaarheid)

• Schoppen boer = Ogier/Hogier (vazal van Karel de Grote)
• Ruiten boer = Hector (held van Trojaanse oorlog, broer van Lancelot)
• Harten boer = Lahire (gezel van Jeanne d'Arc)
• Klaveren boer = Lancelot (ridder van de ronde tafel)

In de 19e eeuw werd het gebruiksgemak van de speelkaarten vergroot door de plaatjes aan weerskanten van de kaart uit te voeren, zodat ze van alle kanten goed konden worden gezien. Ook werden er sindsdien vermeldingen op de hoeken van de kaarten aangebracht en de hoeken afgerond. Een bedrukte achterkant van de kaarten bestaat sinds 1850 en de joker is een Amerikaanse vinding uit 1865.

Roem en troef

De volgorde van de kaarten is dikwijls zo dat de 2 de laagste kaart is, oplopend tot 10, daarna de Boer, Vrouw, Heer en vervolgens de Aas als hoogste kaart. In sommige spellen echter is de A juist de allerlaagste, lager dan de 2. Bij deze opsommingen is het zo dat een hogere kaart een lagere kan 'slaan'.

Een bepaalde combinatie van kaarten wordt roem genoemd. Een ander woord hiervoor is 'honneurs'. Het gaat dan meestal om drie of meer kaarten van dezelfde waarde of drie of meer kaarten van dezelfde kleur in een bepaalde volgorde. Roem is belangrijk voor de puntentelling van bijvoorbeeld klaverjassen. Het is 'stuk' als de heer en vrouw van de troefkleur op tafel liggen, ook dit telt extra.

Troef komt voor bij spellen waarin slagen worden gehaald. Een zogenaamde troefkaart slaat altijd een gewone kaart, hoe hoog die ook is. In dit geval wordt er vooraf een kleur tot troefkleur verklaard. Afhankelijk van het spel is de kaartvolgorde van de troefkleur anders die van de overige kleuren en in sommige spellen zijn er meerdere troefkleuren tegelijk. Sommige spellen kennen een vaste troefkleur, volgens de spelregels of in overleg vastgesteld, maar vaker is de gekozen troefkleur enkel geldig voor het op dat moment gespeelde spel, te weten een 'speelronde'. In dat geval bepaalt het lot de kleur, dus een willekeurige kaart wordt 'blind' omgedraaid en die kleur is dan troef. Kleuren kunnen ook in een bepaalde volgorde beurtelings troef zijn. Bij klaverjassen is de troef van nog meer belang omdat de negen bij de troefkleur de 'nel' wordt genoemd en deze na de boer de hoogste kaart is in de troefreeks. Bij nat gaan ontvangt het koppel dat de troefkleur heeft bepaald nul punten. Dit is het geval als niet de minimale helft +1 van het te winnen aantal punten is behaald.

Schudden en couperen

Bepalen wie de gever van kaarten wordt kan op verschillende manieren. Een mogelijkheid is het zogenaamde 'couperen' waarbij iemand wordt aangewezen die de kaarten schudt waarna alle spelers een kaart trekken. De gever is diegene die de hoogste kaart trekt. Er zijn hier vele varianten op te bedenken, bijvoorbeeld een afspraak dat wie een bepaalde kaart trekt de gever mag worden. Dit kan door om de beurt een kaart te trekken tot ie 'valt'.

Schudden en couperen gaan samen. In de eerste plaats moet de stapel zeer goed worden geschud. Daarna wordt er gecoupeerd. Dit betekent dat de geschudde stapel kaarten in tweeën wordt opgedeeld, waarna de stapel kaarten die is blijven liggen bovenop de afgenomen stapel komt. De hoeveelheid kaarten die wordt afgenomen moet minimaal vijf stuks zijn. Er bestaan ook zgn. schudmachines.

Met de klok mee

Als er geen speciale regels zijn krijgt elke speler rondgaand vanaf de speler aan de linkerhand van de gever en vervolgens met de klok mee een kaart, totdat alle kaarten die nodig zijn per speler zijn verdeeld. De gever geeft steeds de bovenste kaart van de stapel af. Soms worden er meerdere kaarten tegelijk gegeven, soms op voorschrift van het gekozen spel. Bij klaverjassen is het gebruikelijk dat de spelers eerst drie kaarten krijgen, dan twee, en dan nog eens drie. Het stapeltje kaarten dat blijft liggen wordt 'stock' genoemd, en dient als voorraad. Voor klaverjassen is er een tweede spel kaarten nodig om de troefkleur te bepalen en deze zichtbaar op tafel te tonen. De volgorde van het te spelen spel is altijd in de richting van de wijzers van een klok.

Verschillende speldoelen

Het doel van een kaartspel kan zijn het halen van slagen zoals bijvoorbeeld bij bridge, of het behalen van punten zoals bij klaverjassen. Ook kan het gaan om het verzamelen of wegspelen van zoveel mogelijk kaarten zoals het geval is bij patience of jokeren. Het fascinerende bridge wordt algemeen gezien als een denksport. Patience is meer een tijdverdrijf voor iemand die alleen is. Poker zit meer in de gokspelsfeer waarbij grote geldbedragen als inzet niet worden geschuwd. De laatste jaren is poker een hype onder vooral scholieren. Er zijn meer spellen waarbij men om een inzet speelt. In dat geval maakt men gebruik van geld, fiches, lucifers of wat er voor handen is. De 'pot' is een bakje waarin de spelers het geld of fiches leggen die zij volgens de spelregels zijn verschuldigd.

Slag

Een slag haal je door het uitspelen van een kaart, welke je 'open' op tafel legt. De keus is aan jou. De andere spelers gooien een kaart bij, meestal is dat een kaart van dezelfde kleur als de kaart waarmee werd uitgekomen. Dit heet kleur bekennen of 'bijlopen'. Een andere kleur mag worden gegooid indien er geen andere keus is. Bij klaverjassen moet er in dit geval worden getroefd. Degene met de hoogste kaart in de gevraagde kleur heeft de slag gewonnen. Deze pakt de kaarten van de tafel en legt ze als een bundeltje met de waarde naar beneden naast zich. Soms kan zo'n slag worden behaald door te troeven. Dit mag alleen als er geen gewone kaart beschikbaar is om te gebruiken.

Klaverjassen

Klaverjassen is bijzonder populair. Er zijn vele klaverjasclubs en er worden wedstrijden gehouden. Er is echter geen officieel reglement waardoor spelregels plaatselijk afwijken. Er is een algemeen verschil tussen bijvoorbeeld Amsterdams en Rotterdams klaverjassen. Bij Rotterdams klaverjassen geldt dat als men een kleur niet heeft en een van de voorgangers heeft ingetroefd er een verplichting is om een hogere troef, indien beschikbaar, op tafel te gooien. Bij Amsterdams klaverjassen is dit niet het geval mits de getroefde kaart van uw partner is (bij klaverjassen wordt twee tegen twee gespeeld). Is de getroefde kaart van uw partner, dan mag je een andere willekeurige kaart bijgooien. Klaverjassen wordt gespeeld met de hogere kaarten van het kaartendeck, dus vanaf de zeven.

Verzaken

Het heet verzaken als er een fout is gemaakt. In dit voorbeeld nemen we het klaverjassen: In de meeste gevallen zal het kaartspel als verloren worden beschouwd of wordt de partij die de fout maakte beboet door verplicht 'nat' te spelen, dus een vermelding van nul punten te krijgen, tegenpartij alle punten. Voorbeelden van fouten zijn bijvoorbeeld 'vergeten te troeven', 'niet kleur bekennen' of er wordt 'ondergetroefd' hetgeen inhoudt dat er een hogere troef in handen is, maar de lagere wordt ingezet.

Seinen en spekken

Er zijn manieren om de partner met wie gespeeld wordt, ook wel de 'maat' genoemd, te laten weten in welke kleuren men sterk is of juist niets heeft. Dit geldt onder andere voor klaverjassen en heet seinen. Door een kleine kaart van een andere kleur bij te spelen, mits er geen troef voor handen is, laat je hierbij de de maat weten dat je bijv. de aas van die kleur in handen hebt of gewoon wilt dat de partner die kleur gaat spelen. Een hogere kaart neerleggen betekent dat er niet veel in die kleur is, d.w.z. er wordt geseind dat men niets hoeft te verwachten van de partner. Spekken is als men een kaart met veel punten bijgooit om de partner te helpen en te laten weten dat je goed zit in die kleur. De partner zal dan in die kleur uitkomen om jou weer bij te staan en zo de punten naar binnen te slepen. Uiteraard is er het gevaar dat als men seint met hogere waarden de tegenpartij deze kan aftroeven en je de mooie 'tien' o.i.d. kwijt bent.

Het aantal kaartspellen is ongekend. Hier een greep:

• Bridge
• Poker
• Eenentwintigen
• Eenendertigen
• Canasta
• Hartenjagen
• Casino
• Cribbage
• Brag
• Rode hond
• Rummy
• Baccarat en Chemin de Fer
• Piket
• Euchre
• Miezemauzen
• Pesten
• Jokeren
• Blackjack
• Calabrasella
• Boeren
• Alle vijf
• Alle zeven
• Vijfhonderden
• Spoil
• Skat

“The cards always look different when it’s your turn to play them; loaded with subtly different possibilities.” ~ Alastair Reynolds,